عوامل معرفتی موثر بر ادراک عدالت اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

10.22081/scs.2023.75848

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل معرفتی موثر بر ادراک عدالت بود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که، عوامل مؤثر بر ادراک عدالت به دو گروه اصلی عوامل و زمینه‌های معرفتی و غیرمعرفتی تقسیم می‌شود. در بحث زمینه‌های معرفتی، مهم‌ترین بخش از زمینه شکل‌گیری ادراک عدالت، تعریف و فهم شخص از تعریف و چیستی عدالت و احتمالاً معیارهای آن است. یکی دیگر از عوامل معرفتی که در ادراک عدالت مؤثر است، ایدئولوژی است؛ همه مسائل ارزشی و اعتقادی و حتی حاکمیتی که در همه تصمیم‌گیری‌ها و تأملات و اندیشه‌های افراد نقش ایفا می‌کند. عامل معرفتی دیگر، نگاه افراد به معطی، یا مبسط و عامل عدالت است. ادراک‌کننده در این نگاه، اگر عامل بسط را فقط دولت یا حاکمیت بداند، طبیعتاً ادراک او متوقف بر عملکرد آن‌ها است، اما اگر نقش مردم در بسط عدالت را مهم بداند، ادراک عدالت را از مسیر نقش مردم شکل می‌دهد. اعتقاد معرفتی به مکافات عمل و دنیای عادل، به عنوان زمینه معرفتی دیگر، سبب می‌شود ادراک‌کننده وضعیت عدالت، نابرابری را فقط در تفسیر بازخورد اعمال فردی تحلیل کند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
آذربایجانی و کاظمی نجف‌آبادی (1396). درنگی در مفهوم احساس عدالت قضایی. حقوق اسلامی، 14(54)، ص136-158.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1393). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. شمیم کوثر، ج۱.
اتکینسون، ریتا و همکاران (1391). زمینه روان‌شناسی هیلگارد. ترجمه محمدنقی براهنی و همکاران. تهران: رشد.
اکبری اقدم، صادق و همکاران (1393). بررسی رابطۀ بین نگرش به عدالت اجتماعی و محیط آموزشی. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 4(1)، ص69-94.
باربر، جیمز؛ اسمیت، مایکل (1381). ماهیت سیاست‌گزاری خارجی در دنیای وابستگی متقابل کشورها. ترجمه حسین سیف‌زاده. تهران: نشر قومس.
باقری‌فر، علی (1394). اهمیت و عوامل اثرگذار بر فرایندهای ادراکی در سازمان‌ها. در: اولین همایش علمی- پژوهشی روانشناسی، علوم تربیتی و آسیب‌شناسی جامعه.
بشیریه، حسین (1383). تاریخ اندیشههای سیاسی در قرن بیستم (لیبرالیسم و محافظهکاری). نشر نی، ج2.
پترسون، مایکل و همکاران (1377). عقل و اعتقاد دینی. ترجمه ابراهیم سلطانی و احمد نراقی. تهران: نشر طرح نو.
پلاسناتس، جان (1373). ایدئولوژی. ترجمه عزت‌الله فولادوند. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
پورعزت و سلیمی (1389). بررسی تأثیر رابطة ادراک بی‌عدالتی در سازمان بر گسترش میل به فساد اداری. اندیشه مدیریت راهبردی، 4(7)، ص131-159.
تقی‌زاده و سلطانی (1396). بررسی نقش احساس عدالت سازمانی در گرایش افراد به فساد در سازمان. مدیریت فرهنگ سازمانی، 15(3)، ص529-550.
جمعی از نویسندگان (1385). فلسفه اخلاق با تکیه بر مباحث تربیتی. قم: نشر معارف.
چلبی، مسعود (1382). جامعهشناسی نظم. تهران: نشر نی.
حرّعاملی، محمد بن حسن (1387). وسایل الشیعه. نشر اسلامیه، ج27، 17.
خامنه‌ای، سید علی (22/11/۱۳۹۷). بیانیه گام دوم انقلاب.
خامنه‌ای، سید علی (25/4/1376). بیانات در جمع فرماندهان و پرسنل نیروی انتظامی. قابل دسترس در: https://khl.ink/f/2844
دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1382). ارزشها و نگرش‌های ایرانیان، موج دوم.
راسل، برتراند‌ (1401). اخلاق و رسالت‌ در‌ جامعه. ترجمه محمود حیدریان
راش، مایکل (1393). جامعه و سیاست. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: سمت.
راغفر، حسین؛ و فدوی اردکانی، مرجان (1393). چهارچوبی تحلیلی در نظریة توسعه: فرهنگ، قدرت و نابرابری. بررسی مسائل اقتصادی ایران، 1(2)، ص91-115.
رضاپور، اکبر (1375). درک عدالت در میان جوانان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1383). المیزان فی تفسیر القرآن. جامعه مدرسین، ج14، 16.
طبرسی، فضل بن حسن (1367). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ناصر خسرو، ج11.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. تحقیق و تصحیح: سید محمدتقى کشفى. جامعه مدرسین، ج8.
فعالی، محمدتقی (1376). ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا. نشر دفتر تبلیغات.
قاسمی، وحید و همکاران (1389). تحلیلی جامعه‌شناختی بر احساس عدالت در بین معلمان شهر زنجان. علوم اجتماعی، 17(51)، ص107-137.
کاپلستون، فردریک (1393). تاریخ فلسفه (فیلسوفان انگلیسى، از هابز تا هیوم). سروش، ج5.
گر، تد رابرت (1377). چرا انسان‌ها شورش می‌کنند؟ترجمه علی مرشدی‌زاد. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
گیدنز، آنتونی (1383). جامعهشناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نی.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. اسلامیه، ج52، 72.
مصباح یزدی، محمدتقی (1361). ایدئولوژی تطبیقی. در راه حق، ج۱.
مطهری، مرتضی (1380). مجموعه‌ آثار. بی‌نا، ج16.
مطهری، مرتضی (1395). عدل الهی. تهران: نشر صدرا.
مطهری، مرتضی(1398). انسان و ایمان. تهران: صدرا.
مک‌ناوتن،‌ دیوید (1380). بصیرت اخلاقی. ترجمه محمود فتحعلی. موسسه امام خمینی.
منصوری، عباسعلی؛ محمدزاده، رضا (1391). نقش عوامل معنوی در معرفت با تکیه بر قوه وهم از نگاه ملاصدرا. پژوهشنامه فلسفه دین، 10(1)، ص5-22.
میرسندسی، سید محمد (1389). تحلیل درک مردم از عدالت در مشهد. مطالعات اجتماعی ایران، 4(12)، ص84-96.
ناس، جان بایر (1384). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی‌اصغر حکمت. علمی فرهنگی.
نعمانی، ابن ابی‌زینب (1397ق). الغیبه. نشر صدوق.
نوایی لواسانی، محمد و همکاران (1392). احساس عدالت و عوامل اجتماعی مرتبط با آن. رفاه اجتماعی، 13(49)، ص159-186.
واعظی، احمد (1393). نقد و بررسی نظریه‌های عدالت. انتشارات مؤسسه امام خمینی.
یعقوبی، داریوش (1388). درک ایرانیان از عدالت. جامعه‌شناسان.
Bennett, K. (2008). Just World Jurors. The Jury Expert, 20(4), p. 35-44.
Fleischacker, S. (2004). A Short History of Distributive Justice. Harvard University Press.
Hegtvedt, K.A. & Barry, M. (1999). Justice and injustice. In: Cook et al., Sociological Perspective on Social Psychology, p. 257-280.
Kidd, R.F. & Utne, M.K. (1978). Reactions to Inequity: A Prospective on the Role of Attributions. Law and Human Behavior, 2(4), p. 301–312.        
https://doi.org/10.1007/BF01038983
Knights, D. & Wilmot, H. )2007). Introducing Organizational Behavior and Management. City, Thomson.
Lerner, M.J. (1980). The Belief in a Just World: A Fundamental Delusion. New York: Plenum.
Multilevel Associations with Life Satisfaction and Self-Rated Health. Journal of Happiness Studies, 14(4).
Rawls, J. (1999). A Theory of Justice. Belknap Press, Massachusetts.
Schermerhorn, J.J. & et al. (2000). Organizational Behavior. Seventh Edition. John Wiley & Sons, Inc.
Shepelak, N.J. & Alwin, D. (1986). Beliefs about Inequality and Perceptions of Distributive Justice. American Sociological Association, 51(1), p. 30-46.
Smith, M. (2000). Moral Realism. In: The Blackwell Guide to Ethical Theory, H. Lafollette (ed.), Blackwell, Oxford, p.15-37.
Swift, A. (2014). Political philosophy. Polity Press.
Todd, L. & et al. (2013). Procedural and Distributive Justice Beliefs for Self and Others: Multilevel Associations with Life Satisfaction and Self-Rated Health. Journal of Happiness Studies, 14(4).