زنان و کنشگری اجتماعی ـ سیاسی: تحلیلی بر بازنمایی زنان در سریال‌های «کیف انگلیسی» و «بانوی سردار»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و علوم اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه پژوهشی جامعه‌شناسی، پژوهشکده علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، ایران

10.22081/scs.2024.66523.1236

چکیده

زنان همواره به عنوان نیمی از افراد تشکیل‌دهنده جامعه، با کنشگری اجتماعی و سیاسی خود در عرصه جامعه و سیاست، تاثیرگذاری قابل توجهی داشته‌اند. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر تحلیل بازنمایی کنشگری اجتماعی - سیاسی زنان در دو سریال تاریخی «کیف انگلیسی» و «بانوی سردار» است. دو سریال انتخاب شده روایتگر دو برهه مهم از تاریخ صد سال گذشته جامعه ایران هستند که نقش‌آفرینی زنان نیز در آن پررنگ است. در این پژوهش از روش تحلیل روایت گریماس استفاده شده است. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که در هر دو سریال مورد بررسی، طبقه اجتماعی زنان مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر کنش سیاسی و اجتماعی آنان بوده است، گرچه تسلّط ساختار جامعه مردسالار بر عاملیت زنان مشهود است. اگرچه در هر دو سریال تاثیرگذاری زنان در امر سیاست برجسته‌سازی شده است، لیکن نقش مردان در پشت‌پرده به صورت آشکار و پنهان نیز بازنمایی می‌شود. زنان بازنمایی شده مورد بررسی در این سریال‌ها با به‌کارگیری عاملیت خود در مبارزه با بیگانگان در برهه‌هایی از تاریخ ایران نقش مهمی داشته‌اند. هرچند در سریال «بانوی سردار» عاملیت شخصیت تاریخی سریال (بی بی مریم) در تقابل با ظلم و ستم بر مردم توسط کارگزاران داخلی و استعمارگران بیرونی پررنگ‌تر، غالب‌تر و اثرگذارتر بوده است. با توجه به موضوع تبدیل سرمایه‌های فرهنگی به انواع دیگر سرمایه و مخصوصاً سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی بوردیو، شخصیت‌های زن اصلی در هر دو سریال از آنجایی که در خانواده‌هایی از طبقات بالای اجتماعی به دنیا آمده و رشد پیدا کرده‌اند، امکانات آموزشی و مهارت‌های مختلف داشته و یادگیری علوم زمان خودشان و حتی دانستن زبان دیگری غیر از فارسی برایشان فراهم بوده است. هر دو شخصیت براساس جایگاه خانوادگی‌شان و سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی که در درون خانواده داشته‌اند، از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار هستند، و این امر به وضوح در هر دو سریال به تصویر کشیده شده است.

کلیدواژه‌ها


آوری، پیتر (1388). تاریخ ایران دوره پهلوی (از رضاشاه تا انقلاب اسلامی). در: مجموعه تاریخ کمبریج. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات جامی، دفتر 2 از جلد 7.
آقاخانی بیژنی، محمود؛ صادقی، اسماعیل؛ صفری، جهانگیر (1393). تحلیل چند مولفه پایداری در آثار شاعران پایداری (دعوت به جهاد، ستایش آزادی، مهدویت و پیروزی و...). ادبیات پایداری، 5(10).
پناهی، محمدحسین (1386). جامعهشناسی مشارکت سیاسی زنان. تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
جمشیدی‌ها، غلامرضا؛ پرستش، شهرام (۱۳۸۵). دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پی‌یر بوردیو. نامه علوم اجتماعی، شماره 30.
خضری، زهرا؛ شاوردی، تهمینه؛ قاسمی، عاصمه (1400). تاثیر تماشای تلویزیون بر ارزش‌های فرهنگی – اجتماعی زنان ساکن مهاباد. رسانههای دیداری و شنیداری، 15(3)، ص67-33.
خواجه سروری، غلامرضا؛ سهراب‌زاده، عباس (1396). رسانه و شخصیت‌زدایی. پژوهشهای راهبردی سیاست، 6(52).
دلریش، بشری (1375). زنان در دوره قاجار. تهران: انتشارات سوره.
ریتزر، جورج (۱۳۹۳). نظریه جامعهشناسی. ترجمه هوشنگ نائبی. تهران: نشر نی.
رئیسی، سیما (1399). موانع نهادی مشارکت سیاسی زنان منطقه بلوچستان. زن در توسعه و سیاست، 8(2).
سورین، ورنر؛ تانکارد، جیمز (1381). نظریههای ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان. تهران: دانشگاه تهران.
شریفی، زینب و همکاران (1397). تحلیل محتوای گزارش‌های زیست محیطی در مطبوعات ایران. مطالعات فرهنگ ارتباطات، 19(41).
شکوهی، شاهین (1398). مطالعه جامعهشناختی کنشگری سیاسی. رساله دکتری جامعه‌شناسی. تهران: دانشگاه شاهد.
شویره، کریستیان؛ فونتن، اولیویه (1385). واژگان بوردیو. ترجمه مرتضی کتبی. تهران: نشر نی.
طغرانگار، حسن (1383). حقوق سیاسی - اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران. تهران: مرکز انتشارات اسناد انقلاب اسلامی.
عباسی، سمیه؛ موسوی، منصور (1393). نگاهی به موقعیت زنان ایران در دوره پهلوی از 1300تا 1332. پژوهشنامه زنان، 5(1)، ص59-82
فراست‌خواه، مقصود (1395). روش تحقیق در علوم اجتماعی با تاکید بر گرانددتئوری GT(نظریه برپایه). تهران: انتشارات آگاه.
کاوه تلاوکی، مسعود و همکاران (1393). مقایسه تطبیقی مشارکت سیاسی زنان در دوران مشروطیت، پهلوی و جمهوری اسلامی. مطالعات جامعهشناختی جوانان، 5(16)، ص 107-122.
محمدی، سارا (1399). ارزیابی و آسیبشناسی کنشگری تشکّلهای سیاسی زنان در ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
مرادی‌نژاد، زینب و همکاران (1401). استراتژی‌های زنان ایرانی جهت ورود به عرصه سیاست و مواجهه با امر سیاسی. زن در توسعه و سیاست، 21(2)، ص287-314.
مک کاریک، ایرناریما (1390). دانشنامه نظریههای ادبی. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه، ج4.
مهدی‌زاده، سید محمد (1399). نظریههای رسانه، اندیشههای رایج و دیدگاههای انتقادی. تهران: انتشارات همشهری، چاپ هشتم.
ناظم، ریحانه؛ فاضل‌پور، طوبی (1399). زنان و برنامه تجدد عصر ناصری. تحقیقات تاریخ اجتماعی، 10(1)، ص226-299
وحیدی، الهام (1397). الگویابی مشارکت سیاسی زنان در ایران. رسالۀ دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
Watson, J. & Hill, A. (2006). Dictionary of Media and Communication Studies. 7 th ed. Hodder Arnold Publication.