واکاوی تجربه «رنج مؤمنانه» در زیارت زنانه (مورد مطالعه زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

2 دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران

10.22081/scs.2024.67087.1255

چکیده

«زیارت زنانه» سنخ خاصی از زیارت است که به‌واسطه عناصر محیطی و فرهنگی، دلایل انجام کنش توسط کنشگران، کارکردها، آسیب‌ها، پیامدها، کاربست و... مورد توجه قرار می‌گیرد. تجربه زنان از «رنج مؤمنانه» در سفر پیاده‌روی به عتبات عالیات، مانند سفر پیاده‌روی اربعین، به‌واسطه تجربه‌های شخصی و اجتماعی، یک فرایند پیچیده است که می‌توان آن را با رویکرد پدیدارشناسی بررسی کرد. این رویکرد بر این فرض استوار است که تجربه را از طریق تعامل مستقیم با دنیا و پدیدارهای آن می‌توان بازنمایی کرد. نظر به اهمیت این مسئله، در پژوهش حاضر از طریق مصاحبه با 13 نفر از زائران زن، تجربه زیسته آنان از رنج مؤمنانه واکاوی شد. در این بازنمایی پس از تجزیه‌وتحلیل کدها، 136 کد توصیفی از واحدهای معنادار به دست آمد که پس از تلفیق آن‌ها، 16 کد تفسیری و 3 کد تبیینی برساخته شد. «بازآفرینی مفهومی رنج مؤمنانه» در بستر کدهای «شکستن روزمرگی‌ها، نظرکردگی، معنابخشی، رنج خواستنی، رنج منتخب، باورمندی به آینده»؛ «اعلان عملی به باورهای مذهبی» در کدهای «عرصه تاب‌آوری، پاداش‌مندی، بخشودگی، بازسنجی خود، رشد معنوی، رسیدن به کمال»، و کد تبیینی «بازسازی تجربه تاریخی رنج مقدس» در کدهای تفسیری «هم‌ذات پنداری، مشارکت در رنج، قیاس‌ناپذیری، ادای دین» برساخته شد.

کلیدواژه‌ها


اثنی‌عشران، ندا (1399). بررسی انسان‌شناسی پدیده زیارت زنانه (مطالعه موردی امامزاده محسن بن موسی بن جعفر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. قم: دانشگاه باقرالعلوم(ع).
امین، سید حسن (1395). دایره‌المعارف الاسلامیه الشیعه. بی‌نا، ج 13.
امین، محسن (1386). کشف الارتیاب. قم: دار الکتاب الاسلامی.
ایمان، محمدتقی (1390). مبانی پارادایمی روش‌های کیفی و کمّی تحقیق در علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
براق علی‌پور، الهه (1390). فرهنگ زیارت (بررسی معناکاوانه کنش زیارت امام رضا(ع) نزد زائران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه مطالعات فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
برگر، پیتر (1397). سایبان مقدس. تهران: نشر ثالث.
پویافر، محمدرضا (1398). پدیدارشناسی تجربه زیارت (مطالعه‌ای در حرم امام رضا). علوم اجتماعی، 26(85)، ص165-200.
تاج‌بخش، غلامرضا (1399). پیاده‌روی اربعین و معنایابی کنش زیارت زائران جوان. تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 50، ص145-168.
تقی‌زاده داوری، محمود (1380). نگاهی به جامعه‌شناسی زیارت. معرفت، شماره 45، ص59-61.
تیموتی، و آلن جی؛ السن، دانیل جی (1392). گردشگری دین و سفرهای معنوی. ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی‌فرد. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
حسینی دشتی، سید مصطفی (1376). معارف و معاریف. قم: دارالفکر، ج 6.
رضوی‌زاده، ندا (1396). ادراک و تجربه زیسته زائران پیاده ایرانی در عراق (مورد مطالعه: پیاده‌روی اربعین: آذر 1393 عراق). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6(4)، ص595-631.
غفاری هشجین، زاهد؛ آقایی، محمد (1397). پیاده‌روی اربعین به‌مثابه جنبش اجتماعی. دانش سیاسی، شماره 27، ص1-21.
فرخی، میثم؛ زینب، انگوتی (1391). دلایل حضور و مشارکت زنان ایرانی در پیاده‌روی اربعین. مطالعات راهبردی بسیج، شماره 85، ص29-58.
فروغی، یاسر؛ سراج‌زاده، سیدحسین؛ نبوی، سیدحسین (1399). مطالعه کیفی انگیزه‌های زائران ایرانی شرکت‌کننده در آیین پیاده‌روی زیارت اربعین. دین و ارتباطات، شماره 57، ص419-450.
فولادی، محمد؛ نوروزی، محمدجواد (1394). جایگاه زیارت در آیین کاتولیک و مذهب شیعه (بررسی و مقایسه). معرفت ادیان، شماره 25، ص7-23.
قبادی، علیرضا؛ سعیدی، کمال؛ سعیدی، مژگان (1394). تفسیر اجتماعی فرهنگی امر زیارت در امامزاده‌های شهر تهران. در: دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت رضوی، مؤسسه آموزش عالی مهر الوند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.
کرمی قهی، محمدتقی (1399). فهم تجربه پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین. علوم اجتماعی، شماره 91،
ص1-38.
کوئن، بروس (1395). مبانی جامعه‌شناسی. تهران: انتشارات سمت.
گیویان، عبدالله (1390). مردم‌شناسی اجتماعات دینی. تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان، چاپ دوم، ج1.
نصر، سید حسین (1386). دین و نظم طبیعت. ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: نشر نی.
واخ، یواخیم (1389). جامعه‌شناسی دین. ترجمه جمشید آزادگان. تهران: نشر سمت.
ورشوی، سمیه؛ بهروان، سین؛ صدیق اورعی، غلامرضا (1397). تجربه پیاده‌روی مقدس (معنای دوگانه معنوی-دنیوی در تجربه سفر پیاده زائران به مشهد در ایام شهادت امام رضا(ع)). راهبرد فرهنگ، شماره 41،
ص133-162.
همیلتون، ملکم (1387). جامعه‌شناسی دین. تهران: نشر ثالث.
الیاده، میرچا (1375). مقدس و نامقدس. تهران: نشر سروش.
Bowie, F. (2006). The Anthropology of Religion. London: Blakwell.
Frey, N.L. (1998). Pilgrim stories: On and off the road to Santiago, journeys along an ancient way in modern Spain. Univ of California Press.
Morinis, A. (1992). Introduction: the territory of anthropology of pilgrimage. In Alan Morinis (ed.), Sacred Journeys: the Anthropology of Pilgrims. Westport, CT and London: Greenwood Press, pp. 1-28.
Obeyesekere, G. (2014). Medusa's hair: An essay on personal symbols and religious experience. University of Chicago Press.
Preston, J. (2015). Spiritual magnetism: an organizing principle for the study of pilgrimage. Religion, Pilgrimage, and Tourism, 1, p. 112-129.
Turner, V.W. & Turner, E.L. (2011). Image and pilgrimage in Christian culture. Columbia University Press.
Tweed, T.A. (1997). Our lady of the exile: Diasporic religion at a Cuban Catholic shrine in Miami. Oxford University Press.