تحلیل جامعه‌شناختی عوامل ساختاری نابرابری اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جامعه‌شناسی مؤسسه امام خمینی

10.22081/scs.2023.64184.1157

چکیده

نابرابری اجتماعی از جمله پدیده‌های جهان‌شمولی است که شناخت آن سهل و ممتنع می‌نمایاند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. تأملات نظری جامعه‌شناختی متباین در این باب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، گواه صدق بر این مدعاست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. نظریه‌های انتقادی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، بنیاد آن را ظالمانه می‌داند؛ در حالی که نظریه‌های وفاق اساس آن را بر محور فرایندهای طبیعی تحلیل می‌کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. عدم ارائه صورت‌بندی روشن از فرایند‌های تکوین نابرابری اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، یکی از کاستی‌های این مسأله است که پرسش اصلی این مقاله را شکل می‌دهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. نظریه‌پردازی در باب نابرابری و ارائه سازوکار تعدیل و کنترلی رتبه‌بندی اجتماعی در صورتی با واقع‌نمایی قرین خواهد بود که مسأله یادشده به روشنی بیان شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. بر اساس یافته‌های این پژوهش در یک صورت‌بندی کلان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، دو مسیر اجتماعی در تکوین قشربندی اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، شناسایی می‌شود که عبارت‌اند از: 1‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. ماهیت موقعیت‌های اجتماعی؛ 2‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. نحوۀ تحرک اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. در مقالۀ پیش رو به بررسی این دو مسیر پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم‌‌‌‌‌‌‌‌.

    1. آرتور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، کریستین سن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1374‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، وضع ملت و دولت در دوره شاهنشاهی ساسانیان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: و تحریر مجتبی مینوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: پژوهشگان علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    2. ببی ارل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1386‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، در آمدی بر جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، علمی انتقادی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: محمد حسین پناهی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: دانشگاه علامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    3. برن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، آگ و نیم کوف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1390‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، زمینه جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: آریان‌پور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران:نشر گستره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    4. بیرو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، آلن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1380ش)، فرهنگ علوم اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: باقر ساروخانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    5. تأمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ملوین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1373‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌‌‌‌‌‌شناسی قشربندی و نابربری اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: عبدالحسین نیک گهر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: توتیا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    6. ترنر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، جاناتان اچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1378‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، مفاهیم و کاربردهای جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: محمد فولادی و محمدعزیز بختیاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، قم: انتشارات مؤسسه امام‌خمینیe.
    7. چلبی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، مسعود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1375‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌شناسی نظم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشر نی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    8. دسوقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، محمد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1376‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، سیر تاریخی و ارزیابی اندیشه شرق‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: محمود رضا افتخارزاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشر هزاران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    9. ربانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، رسول و ابراهیم انصاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1385‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌شناسی قشرها و نابراری‌های اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: سمت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    10. رفیع‌پور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، فرامرز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1378‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، آناتومی جامعه: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: شرکت سهامی انتشار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    11. زاکرمن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، فیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1384ش)، درآمدی بر جامعه‌شناسی دین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: خشایار دیهیمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: لوح فکر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    12. سعید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ادوارد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1386ش)، شرق‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: عبدالرحیم گواهی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    13. شاتوک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، سیبل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1387‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، آیین هندو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: محمدرضا بدیعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    14. شارون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، جوئل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1379‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، ده پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: منوچهر صبوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشر نی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    15. شایان‌مهر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، علیرضا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1385‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، دایرةالمعارف تطبیبقی علوم اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ج 2 و 5‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران:‌ کیهان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    16. کرون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، جیمز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1390‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: مهرداد نوابخش و فاطمه کرمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
    17. کریستین سن‌‌‌‌‌‌‌‌، آرتور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1372‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، ایران در زمان ساسانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: رشید قاسمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: دنیای کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    18. کنیگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ساموئل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، 1353‌(ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: مشفق همدانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    19. کوزر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، لوئیس و روزنبرگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1387‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: فرهنگ ارشاد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشرنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    20. گرب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ادوارد ج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1373‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، نابرابری اجتماعی: دیدگاههای نظریه‌‌پردازان کلاسیک و معاصر مترجمان محمد‌‌‌‌‌‌‌‌، سیاهپوش و احمدرضا غروی زاد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران:‌ معاصر‌‌‌‌‌‌‌‌.
    21. گلد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، دانیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1378‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، هندوئیسم سازمان‌یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: فرهنگ رجایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: هرمس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    22. گولد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، جولیوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، و ویلیام ل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. کولب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1376‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، فرهنگ علوم اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ویراستار محمد جواد زاهدی مازندرانی مازیار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    23. گیدنز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، آنتونی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1381‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: منوچهر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، صبوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، چ هفتم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشر نی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    24. لیتل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، دانیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1381‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، تبیین در علوم اجتماعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: عبدالکریم سروش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: صراط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    25. مطهری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، مرتضی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1403ق)،‌‌‌‌‌‌‌. بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، بی‌جا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، انتشارات حکمت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    26. مور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، استفن و دیگران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1376‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: انتشارات ققنوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    27. نات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، کیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، هندوئیسم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1389‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: البرزپور جعفری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشرثالث‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    28. نولان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، پاتریک نو گرهارد لنسکی‌‌‌‌‌‌‌‌، (1386‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، جامعه‌های انسانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: ناصر موفقیان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: نشر نی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    29. وبر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ماکس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1367‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: احمد صدارتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، بی‌جا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، نشرمرکز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    30. وبر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ماکس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1374‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، اقتصاد و جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، مترجمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، عباس منوچهری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: انتشارات مولی.
    31. ویتمن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، سیمُن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1382‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، اصول اعتقادات هندویی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: علی موحدیان عطار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، قم: مرکز مطالعات تحقیقات ادیان و مذاهب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.
    32. هوارد شرمن و جیمز هیوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، استیوارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1369ش‌‌‌‌‌‌‌‌. آگاهی و جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: عزت‏اللّه‏ فولادوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌
    33. وود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، (1391‌ش)‌‌‌‌‌‌‌‌، دیدگاه‌های نوین جامعه‌شناسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ترجمه: مصطفی ازکیا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تهران: انتشارات کیهان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.