نحوه مواجهه با بحران معنویت در عصر نوین از دیدگاه رنه گنون و علامه مصباح یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دکتری، اندیشه معاصر مسلمین، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

10.22034/scs.2025.71160.1393

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نحوه مواجهه با بحران معنویت در عصر نوین از دیدگاه رنه گنون و علامه مصباح یزدی است. این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی تطبیقی، در سه محور اصلی به بررسی نقاط اشتراک و افتراق آرای این دو اندیشمند پرداخته است، شامل، تبیین مفهوم بحران معنویت، چیستی و کارکرد عقلانیت، و امکان دستیابی به حقیقت نهایی. یافته‌های این مطالعه می‌تواند در نقد عقلانیت مدرن، بازخوانی جایگاه سنّت و دین در بازسازی معنویت، و بازاندیشی نسبت انسان معاصر با امر قدسی، تأثیرگذار و راهگشا باشد. مسئله بحران معنویت در جهان معاصر، به‌ویژه در بستر تمدن مدرن و سکولار غربی، ازجمله چالش‌های عمیق و بنیادینی است که ذهن بسیاری از متفکران سنّت‌گرا و دینی را به خود معطوف داشته است. این پژوهش با تمرکز بر دیدگاه‌های دو اندیشمند برجسته یعنی رنه گنون، متفکر فرانسوی و از بنیان‌گذاران مکتب سنّت‌گرایی، و علامه محمدتقی مصباح یزدی، فیلسوف اسلامی معاصر، به واکاوی و تحلیل تطبیقی این بحران می‌پردازد. از دیدگاه رنه گنون، ریشه این بحران در انقطاع تمدن مدرن از سنّت‌های معنوی و اصول ثابت متافیزیکی نهفته است. او بر این باور است که عقل مدرن خودبنیاد، که در چارچوب پارادایم‌های سکولار و تجربه‌محور رشد یافته، دیگر توان درک مراتب عالی حقیقت و ارتباط با امر قدسی را ندارد. از این‌رو، راه رهایی از این وضعیت را در احیای سنّت‌های باطنی، بازگشت به حکمت ازلی، و پذیرش مراتب معنوی وجود می‌داند.در سوی دیگر، علامه مصباح یزدی با تکیه بر مبانی فلسفه اسلامی، عقلانیت دینی و معرفت‌شناسی وحیانی، معتقد است که بحران معنویت تنها از رهگذر عقل هدایت‌شده به نور وحی قابل حل است. به نظر او، عقل مستقل و تجربه‌محور نمی‌تواند به شناخت کامل و صحیح از هستی، حقیقت نهایی و غایت زندگی بشر نائل شود، مگر آنکه در پرتو شریعت الهی و هدایت انبیاء قرار گیرد. از این منظر، معنویت اصیل نه صرفاً امری درونی یا فردی، بلکه تجلّی عقل دینی و التزام به وحی و شریعت است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1400). عقلانیت و معنویت. تهران: هرمس.
اخلاقی، نازیلا (1397). جایگاه عقل و وحی در علوم انسانی از منظر آیت‌الله مصباح. در: کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روانشناسی.
اکبریان، سید محمد (1399). عقلانیت و معنویت در بوته نقد. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حسین‌زاده دیلمی، علیرضا؛ مهربانی‌فر، حسین (1400). مطالعه مقایسه‌ای عقلانیت انقلاب‌ اسلامی در اندیشه و عمل شهید بهشتی و آیت‌الله مصباح‌ یزدی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 11(39).
رحیمی سجاسی، داود؛ عطوفی، طاهر (1393). بررسی نظریه سنّت رنه گنون؛ سنّت به‌مثابه دال محوری. اسلام و مطالعات اجتماعی، 2(2).
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طالب، حمید (1397). ارتباط علم و دین در عصر تکثر آگاهی: پژوهشی در باب ربط و نسبت بحران معنا با عقلانیت. رساله دکتری. دانشگاه شهید چمران اهواز.
عارفی، عباس (1402). معنای زندگی از دیدگاه علامه مصباح یزدی. معرفت فلسفی، شماره 79.
کرباسی‌زاده، علی (1389). سنّت و تجدد از نگاه رنه گنون و هانری کربن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.
کریمی، محمد (1386). عقل و دین از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و استاد مصباح یزدی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه.
کستراپ، برناردو (1403). معنویت عقل‌‌گرایانه. ترجمه امین دهداریان. تهران: طرح نو.
کلانتری، عبدالحسین (1393). معنا و عقلانیت در آرای علامه طباطبایی و پیتر وینچ. تهران: کتاب طه.
گنج‌‌خانی، آسیه (1402). علوم انسانی اسلامی و نقش آن در معنای زندگی از دیدگاه علامه مصباح یزدی. کلام‌پژوهی، 2(3).
گنون، رنه (1386 الف). مقدمه‌ای بر فلسفه هندو. ترجمه‌: محمدعلی نصر. تهران: انتشارات امیرکبیر.
گنون، رنه (1386 ب). سمبول‌های بنیادین. ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: انتشارات حکمت.
گنون، رنه (1396). سلطنت کمیت و نشانه‌های دوران. ترجمه: علی‌‌محمد کاردان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
گنون، رنه (1399 الف). بحران دنیای متجدد. ترجمه: حسن عزیزی. تهران: انتشارات حکمت.
گنون، رنه (1399 ب). سمبول‌های بنیادین. ترجمه: دل‌‌آرا قهرمان. تهران: انتشارات حکمت.
گنون، رنه (1950). انسان و صیرورت او بنابر ودانته. ترجمه کامران ساسانی. تهران: انتشارات حکمت و فلسفه.
مرادی بیرون، مرتضی (1391). بررسی موضوع عقل و کارکردهای آن از دیدگاه شهید مطهری و مصباح یزدی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه قم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1381 الف). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1381 ب). نظریه نظام اخلاقی اسلام. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش عقاید. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مصباح یزدی، محمدتقی (1385). شرح نهایه الحکمه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1389). معارف قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391 الف). آموزش فلسفه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج 2.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391 ب). چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391 ج). نظریه سیاسی اسلام. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). فلسفه اخلاق. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۴). هم‌اندیشی معرفت‌شناسی. تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1401). انسان‌شناسی در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ملکیان، مصطفی (1388). راهی به رهایی؛ جستارهایی در عقلانیت و معنویت. تهران: نگاه معاصر.
ناصری، علیرضا (1388). بحران معنویت در دنیای معاصر. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
Chirico, F. (2015). Traditionalism and Perennial Philosophy: The Thought of René Guénon. London: Routledge.
Guénon, R. (1945). The Crisis of the Modern World. Sophia Perennis.
Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action: Reason and the Rationalization of Society. Vol. 1. Translated by Thomas McCarthy. Boston: Beacon Press.
McDowell, J. (1996). Mind and World. Harvard University Press.
Nagel, T. (2012). Mind and Cosmos: Why the Materialist Neo-Darwinian Conception of Nature Is Almost Certainly False. Oxford University Press.
Nasr, S.H. (1981). Knowledge and the Sacred. State University of New York Press.
Nasr, S.H. (1968). Man and Nature: The Spiritual Crisis of Modern Man. George Allen & Unwin.
Sedwick, C. (2004). Tradition and Modernity: An Inquiry into the Nature of Truth in Perennial Philosophy. Routledge.