رویکرد اجتماعی به متون اسلامی

هدف پژوهش حاضر بررسی رویکرد اجتماعی به متون اسلامی است. روش پژوهش تحلیل انعکاسی بوده و نشان داده شد که، اساساً رابطه متن و مخاطب و تاثیرگذاری متن در مخاطب، به ویژه در فضای متون اسلامی، موضوع قابل توجهی از زاویه علوم اجتماعی است. متن دینی غالباً از نگاه ارتباط فردی و شخصی دیده شده است. این در حالی است که از یک‌سو خود متن می‌تواند به عنوان یک پدیده اجتماعی دیده شود (حالت 1)؛ چنانکه می‌تواند از این جهت دیده شود که مخاطب آن فرد به هو فرد نیست؛ بلکه یک جمع و جامعه است (حالت2). از سوی دیگر، اساساً رویکرد کلان اجتماعی به متن و توجه به اغراض و مقاصد متن نیز ضرورتی قابل توجه در مواجهه با متن دینی است (حالت 3). در حالت اول، نگرش به گزاره‌های دینی نه صرفاً به عنوان یک متن یا گزارش، بلکه به عنوان یک پدیده اجتماعی و یک موجود دارای حیات اجتماعی و به صورت مشخص از جهت انعکاسی که در فضای پیرامون خود ایجاد می‌کند، حائز اهمیت است. با تاکید بر حالت دوم، در مواردی نتایج نگاه فردی و اجتماعی و حتی اعتباری به متن، به کلی متفاوت خواهد بود. برای رسیدن به این نگاه، باید سطح تمرکز بر مفردات و ترکیبات متن، به فهم غرض کلام ارتقاء یابد. در حالت سوم نیز باید گفت که در ادبیات دینی اسلامی، از کارکرد گزاره دینی (خبر واحد به عنوان واحد کلامی و اعم از قرآن یا «حدیث» یا گزارش تاریخی) در تولید یک معرفت دینی با عنوان «حجّیت»، سخن رفته است. این رویکرد مبنی بر ایجاد ارتباط مستقیم بین معرفت دینی و گزاره دینی و بدون توجه به یک نگاه کلان و در ارتباط با نظام معادله معنایی، الگوی کارآمدی در تحلیل متون به‌شمار نمی‌‌رود. در مجموع، انحصار رویکرد فردگرایانه به متن، به نوعی به اسارت گرفتن متن در ساحت‌های خُرد است که لازم است با انتقال به رویکرد اجتماعی، مجال استفاده از متن در ساحت‌های کلان اجتماعی نیز فراهم گردد.