شیوه‌های اقناع‌گری در نامه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جامعه‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

2 کارشناسی ارشد، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

10.22034/scs.2025.69238.1326

چکیده

پیام‌ اقناعی، نوعی از پیام است که با هدف تأثیرگذاری بر حوزه شناختی، عاطفی یا رفتاری مخاطب ارائه می‌شود و شیوه‎های اقناع‌گری، روش‌ها، الگوها و یا ترفندهایی برای تنظیم پیام است؛ به طوری که پیام بتواند نقش اقناعی خود را ایفاء کند. این تحقیق با هدف بهره‌گیری از میراث اسلامی موجود در این زمینه، درصدد شناسایی شیوه‌های اقناع‌گری در نامه‌های نهج‌البلاغه بوده و سوال اصلی آن است که با لحاظ دو نوع نامه سیاسی و اخلاقی در نهج‌البلاغه، در هر یک از این دو نوع نامه از چه شیوه‎هایی برای اقناع مخاطب استفاده شده است. برای پاسخ به این پرسش، دو پرسش دیگر مورد توجه قرار گرفت: در علم ارتباطات و در حوزه تبلیغات، چه شیوه‌هایی برای تنظیم پیام اقناع‌گرانه مطرح است؟ و آیا شیوه‌های اقناعی به کار رفته در نهج‌البلاغه، تکرار همان شیوه‌های مطرح در ارتباطات بوده یا با آنها متفاوت است؟ برای این مطالعه از روش تحلیل محتوای کیفی و مفاهیم حساس بلومر استفاده گردید. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که در دو نوع نامه سیاسی و اخلاقی نهج‌البلاغه، شیوه‌‌های گوناگون اقناع‌گری به‌ کار رفته است. برخی از این شیوه‌‌ها مانند تحریک و ترغیب، جانبداری در پیام، جدال احسن، بیان روایی، تحقیر و کوچک شمردن (دشمن)، در نامه‌های سیاسی و برخی دیگر که عبارتند از: طرح سؤال، استدلال‌آوری و موعظه، در نامه‌های اخلاقی استفاده شده است. شیوه‌هایی نیز در هر دو نوع قابل مشاهده بود. این مشترکات عبارتند از: ارجاع به تجربیات و تاریخ، تأیید یا تقویت پیام با منبع معتبر، آرایه‌های ادبی. در مجموع، شیوه‌‌های به کار رفته در نامه‌ها با شیوه‌هایی که در ارتباطات اقناعی امروزین به کار می‌رود، شباهت دارند، ولی در مواردی نیز به دلیل تفاوت در ماهیت پیام‌ها یا اهداف یا نوع نگاه پیام‌رسان‌ها، با هم متفاوت تفاوت دارند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن میثم (1375). شرح نهج‌البلاغه. قم: دفتر نشر الکتاب، ج5.
ادیبی، حسین؛ انصاری، عبدالمعبود (1358). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهرن: جامعه.
اسلامی، شعیب (1394). روش‌‌های اقناع در نهج‌‌البلاغه. قم: دانشکده صداوسیما.
ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 3(2)، ص15-44.
بلادر، علی (1394). بررسی ویژگی‌‌های پیام فرست و پیام دینی از منظر امام علی(ع) با تاکید بر نهج‌البلاغه و غررالحکم. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد. قم: دانشکده صداوسیما.
بهادری، حسین (1395). مولفه‌های ارتباطی پیام در نامه‌های حضرت رسول اکرم(ص). پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد. قم: دانشکده صدا وسیما.
پراتکانیس، آنتونی؛ آرنسون، الیوت (1379). عصر تبلیغات. مترجم: کاووس سید امام و محمدصادق عباسی. تهران: سروش.
تقوی، سید مهدی (1395). تدوین اصول مخاطب‌شناسی براساس تحلیل محتوای نامه‌‌های امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه. قم: مرکز مدیریت حوزه‌‌های علمیه.
حسومی، ولی‌الله (1393). نگاهی تازه به فن بیان حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه. کتاب قیم، شماره 11، ص153-186.
حکیم آرا، محمدعلی (1384). ارتباطات متقاعدگرانه و تبلیغ. تهران: سمت.
حیدری، فرقانی (بی‌‌تا). قرآن در قرآن. تهران: اداره آموزش عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
فیسک، جان (1388). درآمدی بر مطالعات ارتباطی. ترجمه مهدی غبرایی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
کاویانی، محمد (1387). روانشناسی و تبلیغات. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لطفی، فاطمه (1392). بررسی آرایه‌های ادبی (بدیع) در نامه‌های نهج‌البلاغه. قزوین: دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1385). سیری در نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات صدرا.
موسوی، سید صادق (1376). تمام نهج‌البلاغه. تهران: مکتب نشر الثقافه الإسلامی.