بررسی گونه‌شناسی کنش ارتباطی در اندیشه و عمل حضرت زهرا(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جامعه‌شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 استاد، گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

10.22034/scs.2025.68608.1312

چکیده

پژوهش حاضر درصدد ارائه طرحی به‌مثابه سنخ‌بندی و گونه‌شناسی کنش ارتباطی در اندیشه و عمل حضرت زهرا(س) است. رهاورد چنین طرحی، تصویرسازی از کنش‌های انعکاس یافته در متن تاریخی خطبه‌های حضرت زهرا(س) و سیره عملی ایشان به ‌منظور درکی بهتر از شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی است. کاربست نظریه‌های جدید زبانشناسی در تحلیل متون دینی افق‌های جدیدی را فراروی محققان می‌گشاید و ژرف‌ساخت‌های پنهان کلام را آشکار می‌سازد. ازجمله این نظریه‌های زبان‌شناسی، نظریه کنش ارتباطی هابرماس است. نتایج این پژوهش که باهدف ردیابی گونه‌شناسی کنش ارتباطی در اندیشه و عمل حضرت زهرا(س) و به روش مطالعه اسنادی صورت گرفت، نشان می‌دهد که سه مضمون اصلی استفاده از کنش‌های اظهاری و ظرفیت‌سازی منحصربه‌فرد کنش‌های بازنمودی (عاطفی) و نیز فراهم آوردن بستر گفتگو به‌واسطه کنش‌های گفتمان‌ساز به‌طور وسیع و معنی‌داری در خطبه‌ها و روایات و سیره حضرت زهرا(س) انعکاس یافته و مضامین فرعی فراوانی را به خود اختصاص داده است و برای آن کنش‌های گفتاری، اظهاری و بازنمودی حضرت زهرا(س)، کنش‌های تفاهمی و رهایی‌بخش در برابر کنش استراتژیک سلطه حاکمان است.

کلیدواژه‌ها


ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر (بی‌تا). بلاغات النساء. قم: الشریف الرضی.
الویری، محسن؛ مهربانی‌فر، حسین (1393). مطالعه چگونگی و کارکردهای گفتگو در سیره نبوی با نگاهی به نظریه کنش ارتباطی. اسلام و مطالعات اجتماعی، 2(2)، ص43-74.
بهرامی کمیل، نظام (1388). نظریه رسانه‌ها: جامعه‌شناسی ارتباطات. تهران: کویر.
پیوزی، مایکل (۱۳۷۸). یورگن هابرماس. ترجمه احمد تدین. تهران: هرمس.
خان محمدی، کریم (1399). قرآن و عقلانیت ارتباطی. تهران: نشر نی.
خزاعی، محبوبه؛ خاکپور، حسین؛ حسومی، ولی‌الله (1398). تحلیل خطبه عیادت حضرت زهرا بر پایه کنش گفتاری. تاریخ اسلام، شماره 80، ص5-32.
رحمانی همدانی، احمد (1378). بهجه قلب المصطفی. تهران: منیر.
ریترز، جورج (1388). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلانی. تهران: علمی.
ریتزر، جورج؛ داگلاس جی، گودمن (1393). نظریه‌های جامعه‌شناسی مدرن. ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفعلی‌زاده. تهران: جامعه‌شناسان.
شریعتمداری جهرمی، سید عبدالرسول (1389). رازهای شگفت (نخبه‌البیان). ترجمه مهدی فصاحت. قم: طوبا.
صادقی فسائی، سهیلا؛ عرفان‌منش، ایمان (1394). مبانی روش‌شناختی پژوهش‌های اسنادی در علوم اجتماعی. راهبرد فرهنگ، شماره 29، ص62-91.
صدوق، ابوجعفر محمد (1385). علل الشرائع. قم: کتابفروشی داوری، ج1.
صیادی‌نژاد، روح‌الله؛ حسینی باصری، سید کاظم (1397). تحلیل گزاره‌های پرسشی خطبه فدکیه براساس نظریه سرل. شیعه‌شناسی، 16(61)، ص137-166.
طباطبائی لطفی، سید عبدالمجید؛ قاسمی، طاهره (1393). بررسی و طبقه‌بندی خطبه‌های نهج‌البلاغه از دیدگاه نظریه کنش گفتاری. سیاست متعالیه، 2(6)، ص9-30.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج10.
طبرسی، احمد بن علی (1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. تحقیق: محمدباقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الامالی. تحقیق: مؤسسه بعثت. قم: دارالثقافه.
عباسپور، ابراهیم (1390). بررسی روش‌شناسی نظریۀ کنش ارتباطی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 2(2)،
ص35-64.
فلیک، اووه (1392). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن. چاپ یازدهم.
قمی مشهدی، محمد (1368). کنز الدقائق و بحر الغرائب. مصحح: حسین درگاهی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 13.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسه الوفا، ج 43.
نوذری، حسینعلی (۱۳۸۶). بازخوانی هابرماس؛ درآمدی بر آراء، اندیشه‌ها و نظریه‌های یورگن هابرماس . تهران: چشمه.
هابرماس، یورگن (1380). بحران مشروعیت: تئوری دولت سرمایه‌داری مدرن. ترجمه جهانگیر معینی. تهران: نشر گام نو.
هابرماس، یورگن (1381). سیطره عمومی. ترجمه هاله لاجوردی. ارغنون، شماره 20، ص265-278.
هابرماس، یورگن (1392). نظریه کنش ارتباطی. ترجمه‌ کمال پولادی. تهران: مرکز.
وایت، استیون (1380). خرد عدالت و نوگرایی: نوشته‌های اخیر یورگن هابرماس. ترجمه محمد حریری اکبری. تهران: قطره.
Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action. vol. 1. Boston: Beacon Press.
Habermas, J. (1987). The Theory of Communicative Action Life World and System: a Critqe of Functionalist Reason. vol. 2. Trans by T. Maccarthy. Boston: Beacon Press.
Habermas, J. (1989). The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into Category of Bourgeois Society. Cambridge: Polity Press.