بررسی تحلیلی- انتقادی دلالت‌های انگاره باختین پیرامون ارتباطات میان‌فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه ارتباطات فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی و رفتاری، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

2 استادیار، گروه ارتباطات فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی و رفتاری، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.

10.22034/scs.2025.71494.1403

چکیده

پژوهش حاضر بر پایه دیدگاه‌های میخائیل باختین، به کنکاش پیرامون ارتباطات میان‌فرهنگی می‌پردازد. هدف اصلی پژوهش، بررسی و ارزیابی دلالت‌های نظری باختین در زمینه پیوندهای میان‌فرهنگی و شناخت ژرف‌تر از همکنش‌های فرهنگی از دید گفتگومندی و چندآوایی است. پرسش بنیادین پژوهش این است که چگونه پنداره‌های باختین می‌توانند به صورت‌بندی ارتباطات میان‌فرهنگی یاری رسانند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی-منطقی درصدد است تا از نظریه باختین در این حوزه پرده بردارد. ابتدا پایه‌های اندیشه باختین در سه لایه گوناگون بازشناسی شده و سپس تلاش گردیده با تکیه‌بر بن‌مایه‌های حکمت اسلامی، به وزن‌سنجی آراء او در این سه حوزه پرداخته ‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که پنداره‌های باختین همچون گفتگومندی، چندآوایی، فرادستی و زمان-زیستگاه وابستگی، عناصری مهم در بررسی پیوندهای میان‌فرهنگی هستند. پنداره گفتگومندی باختین نشان می‌دهد که هیچ فرد یا فرهنگی به تنهایی و جدا از دیگران نمی‌تواند
به دریافت کاملی از خود دست یابد. چندآوایی بر اهمیت گوناگونی صداها و فرادستی بر آسیب‌های ارتباطات تک‌سویه می‌پردازد. زمان-زیستگاه‌ وابستگی نشان‌دهنده بستر وابستگی کنش‌ها و رویدادهای فرهنگی است. انگاره‌های باختینی تلاش دارند تا آرمان‌شهری جهانی بسازند که از تحکم و فرادستی عاری است. اما بر مبنای این نوشتار چنین آرزویی جز در جامعه‌ای توحیدی که در آن ذیل کلمه واحد تعارف انجام شود، ممکن نیست.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آذرپور، رویا (1394) سوژه گفتگویی باختین (گذشته و حال). نقد ادبی، شماره 8، ص7-32.
اسلامی‌تنها، علی‌اصغر (1401). هم‌شناسی فرهنگی، به‌مثابه الگوی ارتباطات میان فرهنگی در قرآن، رویکردی تطبیقی. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 57، ص7-30.
امن‌خانی، عیسی؛ علی‌مددی، منا (1394). منطق‌الطیر عطار: چندصدایی یا هم صدایی (نگاهی به تقدیر تراژیک نظریه‌های ادبی در ایران: مطالعه موردی منطق مکالمه باختین). تاریخ ادبیات، شماره 77، ص37-56.
پارسانیا، حمید (1395 الف). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا، چاپ سوم.
پارسانیا، حمید (1395 ب). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا، چاپ سوم.
پارسانیا، حمید (1402). بیست پرسش درباره علم دینی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین. داریوش کریمی. تهران: نشر مرکز.
خسروپناه، عبدالحسین (1388). آسیب‌شناسی معرفت‌شناختی علوم انسانی (نسبیت‌گرایی آسیب بنیادین علوم انسانی). کتاب نقد، 12(56)، ص179-202.
دزفولیان، کاظم؛ طالبی، معصومه (1389). مقایسه اساطیر یونان و ایران بر پایه اندیشه‌های باختین. ادبیات تطبیقی، شماره 3، ص97-115.
راه حق، دنیا؛ اکبری نوری، رضا؛ آب‌نیکی، حسن (1399). چگونگی رابطه خود/دیگری در ایران سده اخیر: با کاربست الگوی باختین و رهیافت شانتال موف. پژوهشنامه علوم سیاسی، 15(3)، ص77-116.
ضیمران، محمد (1399). ژاک دریدا و متافیزیک حضور. تهران: چاپ پنجم، نشر هرمس.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عطاریانی، میمنت؛ نجف‌زاده، مهدی (1397). واکاوی مفهوم کارناوالیسم در آرای باختین و بررسی امکان مقاومت در زبان عامیانه. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 10(55)، ص135-156.
فرامرز قراملکی، احد (1385). روش‌شناسی‌ مطالعات ‌دینی. مشهد: دانشگاه ‌علوم‌ اسلامی ‌رضوی.
کاتوزیان، همایون (1397). نظریه حکومت استبدادی و جامعه کوتاه مدت. جامعه‌شناسی تاریخی، شماره 10، ص1-14.
کراسلی، نیک؛ رابرترز، جان مایکل (1394). هابرماس، باختین، بوردیو. ترجمه محمود مقدس. تهران: روزنه، چاپ دوم.
گریفین، اموری اِ؛ لدبتر، اندرو؛ اسپارکس، گلن (1400). نگاه اول به نظریه ارتباطات. ترجمه غلامرضا آذری. تهران: سمت، ج1.
لویناس، امانوئل (1387). اخلاق و نامتناهی: گفتگوهای امانوئل لویناس و فیلیپ نمو. ترجمه مراد فرهادپور و صالح نجفی. تهران: انتشارات رخداد نو.
مصباح یزدی، محمدتقی (1390). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ دوازدهم، ج1.
مطهری، مرتضی (1389). فطرت. تهران: صدرا، چاپ بیست و دوم.
مطهری، مرتضی (1392). فلسفه تاریخ. تهران: صدرا، چاپ بیست و یکم، ج1.
معتمدی، منصور؛ عبدی، ولی (1392). نگرشی تحلیلی و انتقادی به مفهوم لوگوس از یونان باستان تا آباء کلیسا. مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، 45(90)، ص128-105.
نامور مطلق، بهمن (1387). باختین، گفتگومندی و چندصدایی مطالعه پیشابینامتنیت باختینی. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، ص397-414.
هولاب، رابرت (1400). یورگن هابرماس: نقد در حوزه عمومی، مجادلات فلسفی هابرماس با پوپری‌ها، گادامر، لومان، لیوتار، دریدا و دیگران. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی، چاپ یازدهم.
هینز، دبورا جی (1400). باختین در قابی دیگر، ستاره نوتاج. تهران: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری فرهنگستان، چاپ دوم.
Bagshaw, H.B.P. (2013). Religion in the Thought of Michail Bakhtin. UK: University of Sheffield.
Bakhtin, M.M. (1976). Freudianism, I. R. Titunik. USA: University of Massachusetts.
Bakhtin, M.M. (1981). The Dialogic Imagination, Caryl Emerson. USA: University of Texas Press.
Bakhtin, M.M. (1986). Speech Genres and Other Late Essays, Vern W. McGee. USA: University of Texas Press.
Bakhtin, M.M. (1990). Art and Answerability, Vadim Liapunov. USA: University of Texas Press.
Bakhtin, M.M. (1999a). Problems of Dostoevsky's Poetics, Caryl Emerson. USA: University of Minnesota.
Bakhtin, M.M. (1999b). Toward a Philosophy of the Act, Vadim Liapunov & Michael Holquist. USA: University of Texas Press.
Buber, M. (1970). I and Thou, Walter Kaufman. USA: Charles Shribner's Sons.
Gardiner, M. (2002). The Dialogics of Critique, M.M. Bakhtin and the Theory of Ideology. London: Routledge.
Haye, A. & Gonzales, R. (2020). Dialogic Borders: Interculturality from Volosinov and Bakhtin. Theory and psychology, 31(i5), p. 1-17.
McHoul, Alec & Grace, W. (2002). A Foucault Primer, Discourse, Power and Subject. USA: Routledge.
Mead, G.H. (1972). Mind, Self and Society. USA: The University of Chicago.
Min, E. (2001). Bakhtinian Perspectives for the Study of Intercultural Communication. Journal of Intercultural Studies, 22(i1), p. 5-18.
Pearce, W.B & Pearce, K.A. (2000). Combining Passions and Abilities: Towards Dialogic Virtuosity. Southern Communication Journal, no, 65, p. 161-175.
Pearce, W.B. (2004). The Coordinated Management of Meaning (CMM). Gudykunst, no. 2,
p. 35-54.