بررسی چالش‎های هویت‌یابی نوجوان دوفضایی ایرانی معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، دانش اجتماعی مسلمین، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه فلسفه اخلاق، دانشگاه قم، قم، ایران.

3 دانشجوی دکتری، سیاست‌گذاری فرهنگی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

10.22034/scs.2025.71529.1407

چکیده

هویت‌یابی نوجوان یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مراحل زندگی است که در آن فرد در تلاش برای تعریف جایگاه خود در جهان پیرامون است. امروزه، با گسترش فضای مجازی، نوجوانان در دو زیست‌بوم همزمان زندگی می‌کند: زیست‌جهان بومی و زیست‌بوم فضای مجازی. لذا، نوجوانان بیش از پیش با بحران‌هایی چون تعارض، تردید، و سرگشتگی هویتی روبرو هستند. اهمیت این موضوع از آن جهت است که هویت‌یابی پایدار، پایه‌گذار سلامت روان و موفقیت اجتماعی نوجوانان و زمینه‌ساز پیشرفت کشور است و شناخت چالش‌های آن، برای طراحی مداخلات مؤثر تربیتی و فرهنگی ضروری است. این پژوهش با استفاده از روش کیفی و تحلیل مضمون، به واکاوی چالش‌های هویت‌یابی نوجوانان ایرانی پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که مهم‌ترین چالش‌های هویتیابی نوجوانان عبارتند از: ضریب یافتن ویژگی‌های نوجوانی در بستر فضای مجازی، سبک زندگی و الگوی رفتار مجازی نامطلوب، نظام ارتباطات مجازی‌شده نوجوان و آسیب‌های روانشناختی و اخلاقی شایع در بین نوجوانان. این چالشها در کنار هم، زمینه‌ساز بحران‌های هویتی عمیق در نوجوانان شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، معصومه؛ ساروخانی، باقر؛ میرزایی، خلیل (1398). نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در ایجاد اَشکال مقاومت نوجوانان در پذیرش هنجارهای خانوادگی. پژوهش‌های جامعه‌شناسی، 13(47).
اسمعیلی، معصومه؛ رادفر، مجید؛ باصری، علی (1401). نقش شبکه‌های اجتماعی در شکل‌گیری هویت فرهنگی جوانان. ارتباطات و رسانه، 5(18)، ص62-29.
ترابی، پریسا؛ عبداللهی، زهرا؛ مینایی، مینا؛ صادقی قطب‌آبادی، فرزانه؛ زارعی، مریم؛ فالح‌؛ نوبخت حقیقی، فرید (1400). بسته آموزشی تغذیه در برنامه تحول سلامت در نظام بهداشت ویژه پزشکان شاغل در مراکز خدمات جامع سلامت. اندیشه ماندگار.
توانا، محمدعلی؛ هاشمی‌اصل، سید عبدالله (1394). درآمدی بر فضای مجازی فراقلمرویی و سیّالیت هویت سوژه در پرتو تحلیل انتقادی بینامتنی. مطالعات بین‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، 5(9)، ص15-36.
جعفری، فاطمه؛ بهرامی، سوسن؛ جعفری هرندی، رضا (1400). پیش‌بینی میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی براساس سبک‌های هویت در دانش‌آموزان شهر قم. علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 7(24)، ص219-242.
جنکینز، ریچارد (۱۳۸۱). هویت اجتماعی. ترجمه تورج یاراحمدی. تهران: شیرازه.
خنیفر، ‌حسین (1396). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی رویکردی: نو و کاربردی. انتشارات نگاه دانش.
دوور، کارولین (1390). بررسی مصرف رسانه‌ای و هوبت دانش‌آموزان. مترجم: امیر یزدیان. مطالعات جوان و رسانه، 1(2)، ص102-131.
ربانی، حدیث؛ علی‌آبادی، فاطمه (۱۴۰۰). تاثیر فضای مجازی بر سبک زندگی و هویت نوجوانان در دوران اپیدمی کرونا. راهبردهای نو در روانشناسی و علوم تربیتی، 3(12)، ص172-181.
رحمانی میمند، مجتبی؛ غزایی گرگری، رقیه (1401). تغییرات هویتی دانش‌آموزان؛ بررسی آثار فضای مجازی و اینترنت. رشد آموزش علوم اجتماعی، 25(90)، ص13-15.
رفیعی حصار، شهناز؛ سلیمانی، توران (1396). بررسی تاثیر میزان استفاده از شبکه‌های مجازی بر هویت ملّی و دینی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه دوره دوم شهر اردبیل. تغییرات اجتماعی- فرهنگی (مطالعات علوم اجتماعی ایران سابق)، 14(53)، ص31-45.
زینلی‌پور، فاطمه (1398). تأثیر فضای مجازی بر خانواده و جوانان (آسیب‌ها و راهکارها). زندگی پاک، 6(17)، ص71-84.
عاملی، سید سعیدرضا (۱۴۰۳). سخنرانی در همایش ملی فلسفه فرهنگ. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
عسگری، عشرت (1398). آسیب‌شناسی فضای مجازی در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان. در: همایش ملی روانشناسی، تعلیم و تربیت و سبک زندگی، دوره سوم.
فرج‌زاده، غلامعلی؛ جعفری، علی؛ حبیب‌زاده، اصحاب؛ سلطانی‌فر، محمد (1401). بررسی مقایسه‌ای نقش رسانه‌های جمعی و اجتماعی در احساس تعهد به هویت ملی نوجوانان (مورد مطالعه؛ نوجوانان شهر اردبیل). مطالعات ملی، 23(91)، ص105-124.
فرجی نیری، معصومه؛ صادقی نیری، رقیه؛ عبدالرحیمی، علیرضا (1398). نسبت‌سنجی مناسبات سبک زندگی مدرن و گسترش فضای مجازی بر فرهنگ، هویت اجتماعی، ارزش‌ها و روابط اجتماعی نوجوانان. سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 3(11).
فیاض‌پور، اعظم (1400). بررسی رابطه الگوهای ارتباطی خانواده و اعتیاد به شبکه‌های مجازی با بحران هویت در نوجوانان مضطرب. دانش انتظامی سمنان، 2(40)، ص۹-۲۳.
فیرحی، داود (1386). نسبیت هویت‌ها و خرده هویت‌ها. در: علی اکبر علیخانی، مبانی نظری هویت و بحران هویت. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
قنبری آلانق، محسن (1398). صلح‌سازی ایمان‌محور در فضای مجازی. زندگی پاک، 6(17)، ص85-99.
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی (۱۳۸۸). تجدد و تشخص. ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی، چاپ پنجم.
نجفی علمی، محمود (1389). فناوری اطلاعات، نوجوانان و بحران هویت. ره‌آورد نور، 9(49)، ص12-32.
Doctoreto (2024). Common Mental Problems in Adolescents.         
URL= https://doctoreto.com/blog/common-mental-problems-in-adolescents/
Donath, J.S. (1998). Identity and deception in the virtual community. MIT Media Lab. Prepared for: Kollock, P. & Smith M. (eds). Communities in Cyberspace. London: Routledge.
Elena, T. & Sitnikova, E.V. (2019). Distinctive personality traits of present-day adolescents –active users of social media. Humanities and social sciences, 7(6), p. 1008-1015. Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and crisis. W.W. Norton & Company.
Lazarus, R.S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
Marcia, J. (2007). Ego Identity and Personality Disorders. Journal of personality disorders, no. 20, p. 577-96.
Marcia, J.E. (1993). The status of the statuses: Research review. In: J. Marcia, A. Waterman & S. Archer (Eds.), Ego identity: A handbook for psychosocial research (pp. 22-41). Springer.
McAdams, D.P. (2013). The redemptive self: Stories Americans live by. Oxford University Press.
Ollari, M., Szpilbarg, D. & Temelini, J.P. (2016). Nativos digitales en comunidades virtuales: un análisis de la interacción y sociabilidad de los adolescentes en la web en el caso argentino. Ánfora, 18(30), p. 121-134.
Pieterse, N.J. (2009). Globalization and Culture: Global Mélange. United States: Rowman & Littlefield.
Project Management Institute (2021). A guide to the project management body of knowledge (PMBOK guide). 7th ed. Project Management Institute.
The Psychodynamic Formulation Collective (2022). Adolescence.  
https://doi.org/10.1002/9781119909804.ch16
Vytkalov, S., Petrova, I., Goncharova, O., Herchanivska, P. & Kravchenko, A. (2024). Digital culture in the virtual space. Multidisciplinary Reviews, no. 7.
WHO. (2023). Global Accelerated Action for the Health of Adolescents.       
URL= https://www. who. int/publications/i/item/9789240081765
Yolanda, L., Reid, Ch. & Margaret, S. (2020). Current trends in digital media: How and why teens use technology. Technology and Adolescent Health. 25-56. 
https://doi.org/10.1016/B978-0-12-817319-0.00002-5