حکمت میان‌‌فرهنگی؛ بازسازی نظریۀ ارتباطات میان‌فرهنگی برمبنای الگوی حکایت‌گری در گلستان سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دانشکده فرهنگ و علوم اجتماعی و رفتاری، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.

10.22034/scs.2025.69628.1341

چکیده

پژوهش حاضر نقدی بر الگوهایی است که برای مدیریت و کنترل فرهنگ ایجاد شده و تلاش می‌‌کنند صرفاً با سند‌‌نویسی و فرمان‌‌های سیاستی، یک سبک خاص را به جامعه منتقل کنند. این پژوهش رویکردی میان فرهنگی را مبتنی بر ادبیات و روایت برای رشد فرهنگ پیشنهاد می‌‌کند که از نسبی‌‌گرایی فاصله می‌‌گیرد، اما تفاوت‌های فرهنگی را انکار نمی‌‌کند. به اعتراف متفکران بزرگ فرهنگ، ادب ایرانی- اسلامی پیشتاز خِرد میان‌‌فرهنگی است. گلستان سعدی یکی از شاهکارهای میان‌فرهنگی است که زمان، مکان و زبان را درنوردیده و نظر و عمل را در قالب حکمتی برای زندگی یکپارچه ساخته است. سوال این است که سعدی چگونه چنین پیامی را تولید کرده که پس از حدود 800 سال همچنان برای تمام مردم جهان تازه است؟ این مطالعه پس از نشان دادن ابعاد برجسته‌ میان‌‌فرهنگی در گلستان سعدی و دامنه‌ تاثیرات آن- که تا قلب اروپای امروز کشیده شده- با روش تحلیلی، ساختار گلستان و ساختار هر یک از حکایات آن را بررسی و سه لایه‌‌ واقعیت، تمثیل و ارزش را تبیین کرده است. ابواب گلستان اساسی‌‌ترین مشترکات میان فرهنگ‌ها را در هشت باب طبقه‌‌بندی می‌‌کند که در دوگانه‌‌های «سیرت پادشان- اخلاق درویشان»، «تربیت-قناعت»، «صحبت-خاموشی» و «پیری-جوانی» ناظر به چهار مقوله قدرت، ثروت، زبان و زیبایی در مطالعات فرهنگی معاصر قابل توضیح است. مهم‌ترین عنصر میان‌فرهنگی در حکایت‌های سعدی، همگرایی «واقعیت» و «ارزش» از مسیر «تمثیل» است. توصیف زندگی واقعی مردم و تجویز ارزش‌های انسانی- الهی در حکایات سعدی با شیرینی تمثیل درهم می‌‌آمیزد. سعدی در بیان واقعیت‌ها از نثر بهره می‌‌برد و هرچه به سمت ارزش‌ها حرکت می‌‌کند، متن به قالب «نظم» سوق می‌یابد. در پژوهش حاضر این یافته در الگویی مفهومی به عنوان بینشی میان‌فرهنگی در ادب ایرانی- اسلامی تبیین شده است، الگویی که امکانی بزرگ برای گفتگوی انسان ایرانی مسلمان با جهان اسلام و تمام جهان فراهم می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
اکس، گای (1387). مقدمه گای اکس. در: مقالاتی درباره تفسیر در علوم اجتماعی، اثر گئورگ زیمل؛ ترجمه شهناز مسمی‌پرست. تهران: شرکت سهامی انتشار.
خامنه‌ای، سید علی (01/05/1392). بیانات در دیدار با شاعران. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=23231
دبیری‌‌نژاد، بدیع‌الله (1350). تصوف در نظر سعدی. در: مقالاتی درباره‏ زندگی و شعر سعدی. به کوشش منصور رستگار.
رادفورد، گری پ. (1388). جان لاک و مدل مخابراتی ارتباطات: غباری در برابر چشمان ما. در: زیبایی‌شناسی و فلسفه رسانه، سید حسن حسینی. تهران: مهرنیوشا.
شمیل، آنماری (1381). تأثیر شعر فارسی در شرق و غرب. ترجمه فریدون مجلسی. تهران: نشر مروارید.
شوتس ایشل، راینر (1391). مبانی جامعهشناسی ارتباطات. ترجمه کرامت‌اله راسخ. تهران: نشر نی.
فکری ارشاد، جهانگیر (1356). تاثیر سعدی بر گوته. وحید، شماره 225، ص46-42.
فیاض، ابراهیم (1386). جامعه‌شناسی معرفتی آمریکایی و ارتباطات میان فرهنگی. نامه صادق، شماره 32، ص145-117.
کیویستو، پیتر (1378). اندیشههای بنیادی در جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
گادیکانست، ویلیام بی. (1385). نظریه‌پردازی درباره ارتباطات میان فرهنگی. رسانه، شماره 67، ص97-49.
همایـون، محمدهـادی (1377). جهانگـردی و ارتبـاطات میان‌فرهنگـی. دین و ارتبـاطات، شمـاره 6-7،
ص196-167.
Griffin, E.M. (2009). A first look at communication theory. New York: McGrow-Hill.
Nakayama, T. & Martin, J. (2010). Intercultural communication in contexts. New York: McGraw-Hill.
Kincaid, D. (1987). Communication theory: Eastern and western perspective. San Diego: Academic Press.
Samover, L.A.., Porter, R.E. & Mcdaniel, E.R. (2007). Communication between culture. Holly Allen.
Sokolowski, R. 92000). Introduction to phenomenology. New York: Cambridge, 2000.
Tönnies, F. (1887). Gemeinschaft und Gesellschaft. New York: Cambridge.