رویکرد قرآنی به نظریۀ تضاد اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف اسلامی و جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران و عضو پیوسته انجمن مطالعات اجتماعی حوزه

2 دکتری، قرآن و علوم اجتماعی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

10.22081/scs.2023.66251.1227

چکیده

تضاد که از آن به کشمکش، تقابل و ستیز نیز تعبیر می‌شود؛ به معنای برخورد، مبارزه و نزاع بوده و حاکی از واقعیت‌های بیرونی و بیانگر رقابت‌ها، نزاع‌ها و درگیری‌هایی است که در زندگی اجتماعی بشر واقع می‌شود. از این‌ جهت به عنوان یک پدیده اجتماعی مورد توجه اندیشمندان اجتماعی قرار گرفته است. جامعه‌شناسان تضاد را در کنش‌های فردی و نیز ساختارهای اجتماعی‌ مانند: طبقات اجتماعی، منابع کمیاب و توزیع نابرابر اقتدار ریشه‌یابی می‌کنند. در این راستا، هدف پژوهش حاضر واکاوی آن در قرآن به عنوان منبع معرفتی ـ وحیانی است. این بحث با اتخاذ روش تفسیر موضوعی استنطاقی و تحلیل منطقی آیات بررسی شده است. نتایج نشان داد که تضاد ریشه فردی و اجتماعی دارد. ریشه فردی آن حبّ ذات و طبع استخدام‌گری انسان است، اما منشأ اجتماعی آن، ریشه در ساختارهای اجتماعی‌ مانند: بغاوت، افزون‌طلبی، استکبار، فساد و تبعیض منجربه کشمکش و نزاع اجتماعی دارد. همچنین باورها و ارزش‌های اجتماعی مانند حق و باطل، توحید و شرک، ایمان و کفر در تقابل قرار گرفته، پیروان آن دائماً به نزاع می‌پردازند. بنابراین، پدیده تضاد صرفاً متأثر از یک عامل انحصاری نیست، بلکه افزون‌بر تأثیر ساختارهای اجتماعی، عاملیت و انگیزه فردی در پیدایش آن نقش دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آزاد ارمکی، تقی (1389). نظریههای جامعهشناسی. تهران: انتشارات سروش، چاپ ششم.
جوادی آملی، عبدالله (1385). تفسیر تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء، ج10.
جوادی آملی، عبدالله (1389). جامعه در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم.
حسینی مؤمن‌زاده، سید امرالله (1396). اندیشههای استاد مطهری؛ اخلاق و تعلیم و تربیت. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ دوم.
ریتزر، جورج؛ گودمن، داگلاس جی (1390). نظریه جامعهشناسی مدرن. ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
صدر، سید محمدباقر (1428ق). المدرسه القرآنیه. قم: (دارالصدر) مرکز الابحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر، الطبعه الرابعه.
طالقانی، محمود (1362). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار، ج4.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: انتشارات اسلامی، ج2-3، چاپ پنجم.
عضدانلو، حمید (1386). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعهشناسی. تهران: نشر نی، چاپ دوم.
فراهیدی، خلیل احمد (1409ق). العین. قم: مؤسسه دارالهجره، ج1، چاپ دوم.
قرائتی، محسن (1374). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ج9.
قرشی، علی‌اکبر (1377). تفسیر احسن الحدیث. قم: بنیاد بعثت، ج1، 6.
کرایب، یان (1389). نظریه اجتماعی کلاسیک. ترجمه شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشر آگه، چاپ پنجم.
کوفسکی، لشک‌کولا (1386). جریانهای اصلی مارکسیسم. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، ج1، چاپ سوم.
گولد، جولیوس؛ کولب، ویلیام ل. (1373). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه گروهی از مترجمان. تهران: انتشارات مازیار.
مدرسی، محمدتقی (1377). تفسیر هدایت. ترجمه گروهی از مترجمان. مشهد: آستان قدس ‌رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ج9.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383). جنگ و جهاد در قرآن. قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج11.
مطهری، مرتضی (1378). یادداشت‌های شهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا، ج11.
مطهری، مرتضی (1380). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، ج2.
مطهری، مرتضی (1385). نبرد حق و باطل. تهران: انتشارات صدرا، چاپ بیست و یکم.
معین، محمد (1375). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج22، 16، 11، 7، چاپ دهم.
ملک، حسن (1381). جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری‌های اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
نصری، عبدالله (1394). صدر اندیشه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Encyclopedia of Philosophy. Paul Edward (ed.). vol.1-8. Macmillan: INC., 1967.
Marx, K. & Engels, F. (1976). The German Ideology. Third ed. Moscow: Progress Publishers.
Marx, K. (1987). Capital. vol. 3. New York: Paperbacks.