تأملات انتقادی ـ اسلامی در ارائة برنامة دوازده ‏قدم معتادان گمنام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران و عضو پیوسته انجمن مطالعات اجتماعی حوزه

2 دانشجوی دکتری، سیاستگذاری فرهنگی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

10.22081/scs.2025.67098.1257

چکیده

بیماری اعتیاد و سوءمصرف مواد مخدّر از مهم‏ترین مسائل جوامع بشری است. در سراسر جهان، برنامه‏های گوناگونی برای کاهش مصرف و درمان این بیماری طراحی و اجرا شده است. یکی از این برنامه‏ها با بیش از دو دهه کاربست نسبتاً موفق در ایران، برنامۀ معتادان گمنام (NA) است. پذیرش و اجرای مراحل دوازده‏گانة این برنامه، معتاد عاجز در حال عذاب را به معتاد در حال بهبودی متعهّد، مبدل می‏کند. اگرچه این برنامه چشم‏انداز زیبایی را متصوّر می‏سازد که در آن رهجو به سطح ارتباطی قابل قبولی با خداوند دست یافته‏ و تمام توان خود را صرف تحقق ارادة خداوند در زندگی خود می‏کند، اما به‌رغم کنترل مصرف مواد مخدر در مراحل اولیه، ممکن است در ادامه تأثیرات ویرانگری بر معرفت و اعتقادات دینی رهجو گذاشته و به وسوسة منجربه مصرف و عود مجدد اعتیاد ختم شود. این عوارض که ریشه در آموزه‌های اومانیستی و سکولاریستی برنامه دارند، ممکن است رهجو را به فردی بی‏اعتنا و یا معاند نسبت به ارزش‏های اجتماعی و فرهنگ دینی، تبدیل کند. در این راستا، پژوهش حاضر با نگاه مثبت به برنامة دوازده‏قدم، بر آن است تا با مداخله در ارائة این برنامه در قالب ارزش‏های ایرانی ـ اسلامی، در جهت ثبات قدم رهجویان و ارتقای سطح ارتباط آنان با خداوند و در نتیجه کاهش وسوسة منجربه لغزش، مسیر جدید و آزموده‏ شده‌ای را فرا روی مخاطبان این برنامه بگشاید. ایده این پژوهش متکی بر تجربۀ زیستۀ ده سالۀ حضور و عضویت در برنامه‌های مختلف انجمن است. داده‌های مورد نیاز با روش اسنادی و میدانی گردآوری و با روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شده‌اند. براساس یافته‏های این پژوهش کاربست مفاهیمی مانند خودشناسی، توکل بر خداوند، محاسبه نفس، تسلیم و تواضع در برابر دستورات الهی، مراعات دائمی تقوا، بررسی دقیق حق‌الناس و تشویق به نشر خوبی‏ها در ارائه این برنامه می‏تواند بیشترین تأثیر را در ممانعت از لغزش و عود مصرف مواد مخدر و غلطیدن در انحرافات اخلاقی و اعتقادی اعضای این انجمن داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
احمدی، صفورا (1401). تبیین اصول و مبانی اندیشه NA (معتادان گمنام) و بررسی و تحلیل آن از منظر معارف اسلامی. دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم اصفهان.
تقی‌زاده جلودار، سمانه (1397). مقایسه وسوسه، ذهن‌آگاهی، بهزیستی معنوی معتادان تحت درمان نگهدارنده با متادون و معتادان انجمن گمنام شهر بابل. مؤسسه آموزش عالی فروردین قائمشهر.
تمیمی آمدی، عبدالواحد ابن‌محمد (1410ق). غرر الحکم. قم: دار الکتاب الاسلامی، چاپ دوم.
جعفری، سیده سمیه (1393). مقایسه سرسختی روان‌شناختی و جهت‏گیری مذهبی در معتادان گمنام و معتادان مراکز سراپایی. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی اردبیل.
حرّ عاملی، محمدبن‌حسن (1429ق). وسائل الشیعه. بیروت: آل‌البیت‰، چاپ سوم، ج16.
خمینی، سید روح‌الله (1389). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم، ج11.
خوانساری طره، محمدهادی (1398). معنویت در انجمن‏های گمنام. دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
ری‏شهری، محمد (1395). دانشنامه میزان الحکمه. قم: دار الحدیث، چاپ هفتم، ج5.
سیاهی اتابکی، علی‌محمد و همکاران (1393). بررسی دقیق مفهوم تفکر انتقادی. مطالعات آموزش بین‌الملل کانادا، 8(3).
کمیته نشریات خدمات جهانی NA (1388). کتاب پایه. کمیته ترجمه. تهران: نشر ترقی، ویرایش ششم.
کمیته نشریات خدمات جهانی NA (1391). راهنمای کارکرد قدم. کمیته ترجمه. تهران: کیمیا اثر.
کمیته نشریات‏خدمات‏جهانی NA (1385). چگونگی عملکرد. کمیته ترجمه. تهران: نشر ترقی.
مجلسی، محمد‌تقی (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار الاحیاء، ج67،74.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هفتم، ج2.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار. قم: صدرا، ج 23.
مهدوی، نسرین (1395). بررسی مردم‏شناختی سازمان‏های مردم‏نهاد در شهر تهران: مورد مطالعه انجمن خانواده معتادان گمنام (نارانان). دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
نراقی، محمدمهدی (1381). جامع السعادات. ترجمه جلال‌الدین مجتبوی. تهران: حکمت، چاپ ششم، ج1.
Fisher, A. (2011). Critical thinking: An introduction. Cambridge University Press.