ماهیت‌شناسی و چگونگی فقه اجتماعی به عنوان یک دانش فقهی یا اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه جامعه‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ عضو شورای علمی گروه فقه جامعه و فرهنگ، مرکز فقهی ائمه اطهار، قم، ایران و عضو پیوسته انجمن مطالعات اجتماعی حوزه.

10.22081/scs.2025.66446.1233

چکیده

فقه اجتماعی بخشی از دانش فقه بوده که مکمّل فقه فردی است و به بررسی فقهی و اجتهادی مسائل اجتماعی با رویکرد اجتماعی می‌پردازد، لذا یک پدیدۀ نوظهور و لازم به‌شمار می‌رود. در این راستا، هدف پژوهش حاضر ماهیت‌شناسی و چگونگی فقه اجتماعی به عنوان یک دانش فقهی یا اجتماعی است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، فقه اجتماعی در موازات فقه فردی به عنوان یک رشتۀ دانشی، از ضروریات مراکز آموزشی و پژوهشی در حوزه علمیه و دانشگاه به‌شمار می‌رود و امروزه با توجه به پیچیدگی مسائل اجتماعی در جامعۀ مدرن و ضرورت پرداختن به این موضوعات از منظر فقه شیعه، بیشتر از گذشته محسوس است. توجه به رویکرد اجتماعی به مسائل فقهی جامعۀ نوین، نگاه سیستمی و نظام‌مند به مسائل، توجه به پیامدهای فتاوای فقها و استفاده از نظر کارشناسان در تشخیص بهتر موضوعات، از مؤلفه‌های مهم فقه اجتماعی هستند. پرداختن به مسائلی نظیر ورود بانوان به ورزشگاه، دوچرخه‌سواری، حیوان‌گردانی شهروندان در معابر عمومی و نگهداری آن‌ها در خانه، زیبایی بدن، نقش حاکم در پوشش افراد جامعه و... ازجمله مسائلی است که ضروری است مورد مطالعه و واکاوی فقهی قرار گیرد. با توجه به تخصصی ‌شدن دروس و عدم وجود رشتۀ فقه اجتماعی در درختوارۀ حوزۀ علمیه و از طرفی ضرورت ایجاد رشته‌ای با این عنوان، تدوین و ایجاد این رشتۀ دانشی برای مراکز علمی لازم به نظر می‌رسد. در این نوشتار برای رشته فقه اجتماعی، 14 واحد به عنوان پیش‌نیاز و 36 واحد به عنوان دروس تخصصی در نظر گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
خامنه‌ای، سید علی (13/9/1364). پرسش و پاسخ در دانشگاه تهران.
خمینی، سید روح‌الله (1361). صحیفه نور. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج15، 5.
خمینی، سید روح‌الله (1376). الاجتهاد و التقلید. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
خمینی، سید روح‌الله (1384). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
خیری، حسن (1393). مبانی نظام اجتماعی در اسلام. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ربانی، محمدباقر (1393). فقه اجتماعی: مجموعه مصاحبه‌ها با اساتید حوزه و دانشگاه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار‰.
ربانی، محمدباقر و همکاران (1400). درآمدی بر فقه اجتماعی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار‰.
ربانی، محمدباقر؛ ربانی، محمدصادق (1398). فقه و جامعه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار‰.
رحیمیان، سعید (1374). روش کشف ملاک و نقش آن در تغییر احکام. نقد و نظر، 2(5)، ص82-205.
سبحانی، جعفر (1397). تبیین حدود تأثیر زمان و مکان در استنباط احکام. افق حوزه، شماره 9.
صدر، محمدباقر (1393). بارقه‌ها. ترجمه سید امید موذنی. قم: انتشارات دارالصدر.
ضیائی‌فر، سعید (1385). پیش‌درآمدی بر مکتب‌شناسی فقهی. گفت‌وگو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
علیدوست، ابوالقاسم (1396). اجتهاد در اجتهاد. در: کرانه‌های اجتهاد: گفتارهایی در موضوعات و مسائل فقهی و اصولی. قم: بوستان کتاب.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1396 الف). مصاحبه با آیت‌الله فاضل لنکرانی. وسائل، شماره 1.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (15/10/1394). دیدار با مسئولین خبرگزاری رسا. قابل دسترس در:
فاضل لنکرانی، محمدجواد (23/8/1396 ب). گفت‌وگو با افق حوزه. قابل دسترس در:
فاضل لنکرانی، محمدجواد (9/11/1399). بیانات در جمع مسئولین ستاد زکات کشور. قابل دسترس در: