تحلیلی از مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی مؤثر در رفتار کارکنان از منظر اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه مدیریت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

10.22081/scs.2023.64937.1186

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی مؤثر در رفتار کارکنان از منظر اسلام است. در این مطالعه سه نوع دلالت و تحلیل مدنظر قرار داشته است که عبارتند از: دلالت مطابقی، دلالت تضمنی و دلالت التزامی نسبت به روایات معصومین‰. روش پژوهش تحلیلی ـ استنتاجی بوده و نتایج نشان داد، ذهنیت مدیران اسلامی گویای اعتقاد به وابستگی انسان به خداوند به ‌منزلۀ خالق نظام هستی و ضرورت تطبیق برنامة زندگی بر پایۀ آموزه‌های وحیانی است. ذهنیت باورها و اعتقادات از عوامل ساخت فرهنگی رفتار کارکنان محسوب می‌شود. هنجارهای پذیرفته شده کارکنان مسلمان چارچوب رفتارهای فرهنگی و اجتماعی آنان را می‌سازد. کارکنان با پایبندی به ارزش‌ها، رفتارهای پذیرفته شده را از خود بروز می‌دهند. اخلاق و آداب و رسوم اسلامی نیز می‌توانند با دگرگونی و اصلاح رفتارهای کارکنان سازمان‌ها، به سودمندی فعالیت‌های آنان کمک کنند. این مهم با تربیت اخلاقی، بهبود تعامل با دیگران، اصلاح و پایداری سنّت‌های درست در جامعه صورت می‌گیرد. کارکنان مسلمان با توجه به آموزه‌های فرهنگی و اجتماعی اسلام باید تلاش کنند از تأثیرپذیری‌های افراد مشهور که رفتار آنان با ملاک‌های دینی ناسازگار است، پرهیز کرده و سبک رفتار اسلامی را در پیش بگیرند. ساخت سازمان‌های متناسب با جامعه اسلامی نیازمند توجه به مؤلفه‌های اجتماعی فرهنگی است که در آموزه‌های اسلامی مورد توجه قرار گرفته ‌است. مدیران جامعه اسلامی با تقویت «باورها» و «ارزش‌ها» از طریق تقویت «شناخت» می‌توانند با «رعایت اخلاق» و «آداب اسلامی»، «مسئولیت اجتماعی» خود را به خوبی انجام داده و در «تعاملات اجتماعی» از افراد شایسته «تأثیرپذیر» باشند. در این وضعیت سازمان به اهداف ارزشمند خود دست خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌ البلاغه.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله (1959م). شرح نهج‌ البلاغه. بیروت: دار احیاء الکتب العربیه، ج19.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1384ق). تحف العقول عن آل الرسول. قم: کتابفروشی اسلامیه.
ابن منظور (1408ق). لسان العرب. به کوشش على شیرى. بیروت: دار احیاء التراث العربى، ج10.
اسدزاده شهیر، حسن و همکاران (1400). مطالعه دغدغه‌های سلبریتی‌ها در اینستاگرام و پیامدهای آن بر هواداران. مطالعات میان فرهنگی، شماره 47، ص116-89.
پارسانیا، حمید (1391). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
تمیمی آمدی، عبدالواحد (1360). غرر الحکم و درر الکلم. ترجمه و شرح آقاجمال خوانساری. تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی اکبر (1373). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران، ج10.
دهدشتی شاهرخ، زهره؛ ناصحی‌فر، وحید؛ خاشعی، وحید؛ دانش‌پرور، میترا (1398). نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در رفتار خرید مصرف‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی. مطالعات مدیریت کسب‌وکار هوشمند، شماره 28.
راوندی، قطب‏الدین (1380). الدعوات (شفابخش و مشکل گشا). ترجمه حسین قهستانی. قم: نهاوندی.
روشه، گی (1370). کنش اجتماعی. ترجمه هما زنجانی‌زاده. مشهد: دانشگاه فردوسی.
شرف‌الدین، حسین (1396). ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
صادقی جقه، سعید (1394). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر در رفتار انتخاباتی ایرانیان. مطالعات راهبردی، شماره 69.
صالحی امیری، سید رضا (1387). مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی. تهران: پژوهشکده استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
صدوق، محمدبن علی (1413ق). من ‌لایحضره الفقیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج3.
طباطبایی، سید محمدحسین (1377). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج12.
طبری، محمد بن جریر (1383). تاریخ طبری. تهران: اساطیر،‌ ج2.
عبادپور، بهرام؛ ابراهیمی سروعلیا، محمدحسن؛ باباجانی، جعفر؛ حنفی‌زاده، پیام (1398). بررسی تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، و روانی بر رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار. مدیریت فرهنگ سازمانی، شماره 3.
فی، برایان (1381). فلسفه امروزین علوم اجتماعی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو.
فیض کاشانی، محسن (1378ق). الحقایق فی محاسن الاخلاق قرة العیون فی المعارف و الحکم ویلیه مصباح الانظار. تحقیق السید ابراهیم المیانجی. تهران: مکتبه الاسلامیه، ج5.
کاظمی پور، شهلا؛ انصاری، حمید؛ گودرزی، علیرضا (1397). شناسایی مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار بر تعهد به نظم اجتماعی در شهر تهران. مطالعات جامعه‌شناختی، شماره 52.
کریمی، محمدحسن و همکاران (1397). الزامات فرهنگی از منظر رویکرد بازسازی اجتماعی آینده‌نگر. معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 36، ص 43-25.
کلینی، محمد بن یعقوب (1372). اصول کافی. قم: اسوه، ج2.
کوهن، توماس (1372). ساختار انقلاب‌های علمی. ترجمه علی جوادزاده. تهران: فرهنگ نشر نو.
کوئن، بروس (1372). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه غلام‌عباس توسلی. تهران: سمت.
گیلانی، عبدالرزاق (1377). مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة منسوب به امام جعفر صادق†. تصحیح رضا مرندی. تهران: پیام حق.
لیثی واسطی، ابوالحسن (1376). عیون الحکم و المواعظ. قم: مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحدیث و سازمان چاپ و نشر، ج1.
مجلسی، محمدتقی (1412ق). بحار الانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج16، 74، 67، 31.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391). بزرگ‌ترین فریضه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مظفر، محمدرضا (1374). اصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
مظفر، محمدرضا (1402ق). المنطق. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
مقیمی، سید محمد (1384). رفتار شهروندی سازمانی از تئوری تا عمل. فرهنگ مدیریت، شماره 11.
منطقی، محسن (1400). درآمدی بر مدیریت اسلامی: مبانی و مسائل. قم: انتشارات دانشگاه امام حسین† و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
نوری طبرسی، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسة آل البیت‰ الاحیاء التراث، ج12.
Griep, Y. & Hansen, S.D. (2020). Handbook on the Temporal Dynamics of Organizational Behavior. Armando Castillejos on Unsplash.
Hartel, Ch.E., Zerbe , W.J. & Ashkanasy, N.M. (2015). New Ways Of Studying Emotions in organizations. J. Emerald Group Publishing Limited, North America.
Kondalkar,V.G. (2007). Organizational behavior. New Age International (P) Ltd.
Lai Wan, H. (2016). Organisational Justice and Citizenship Behaviour in Malaysia. The University of Nottingham, Darul Ehsan, Malaysia.
Larentis, F., Antonello, C.S. & Slongo, L.A. (2019). Inter-Organizational Culture. Springer, Nature Switzerland.
 Mullins, L.J. (2016). Management &Organisational Behaviour. Pearson, New York .
Nicholson, N., Audia, P.G. & Pillutl, M.M. & Fryer, D. (2005). The Blackwell Encyclopedia of Management. Organizational Behavior. Blackwell Publishing Ltd.
Paloutzian, R.F. & Park, C.L. (2005). Handbook of the psychology of religion and spirituality. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.
Plessner, H. (2008). Intuition in judgment and decision making. Cornelia Betsch, Tilmann Betsch.
Samovar, L.A., Porter, R.E. & Stefani, L.A. (2010). Communication Between Cultures. Senior Publisher, Boston ,USA.
Webb, J. (2020). Hiring for Fit A Key Leadership Skill. Business Expert Press, LLC, New York.