مردم‌سالاری دینی در مناسبات و اندیشه میرزای نائینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22081/scs.2023.66032.1218

چکیده

میرزای نائینی در مقام یکی از علمای تراز اول ایران، نقشی برجسته و اثرگذار در استقرار حکومتی مردم‌سالار و دینی داشت. نظریه وی به‌ شکلی مدرن وارد تاریخ اندیشه سیاسی شیعه شده است. بر مبنای این نظریه، مردم از تحت سلطه ‌بودن، به محور ‌بودن در ‌اصل‌ حکومت ارتقاء یافته است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی مناسبات و اندیشه‌های میرازی نائینی در مورد مردم‌سالاری دینی و مشروطیت است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که میرزای نائینی با در نظر گرفتن اوضاع جامعه خود کوشید ضمن تطبیق دموکراسی غربی با اسلام و قوانین اسلام، و تأکید بر آزادی، عدالت و شورا به‌عنوان اصول تشکیل‌دهنده مردم‌سالاری، در رویارویی با مفاهیم نوظهور غربی، روشی را برگزیند که به او امکان مواجهه فعال را بدهد.

کلیدواژه‌ها


آبادیان، حسین (1383). بحران مشروطیت در ایران. تهران: مؤسسه تاریخ ایران.
آجودانی، لطف‌الله (12/5/1392). نائینی استبداد را عامل انحطاط جوامع اسلامی می‌دانست. عصر ایران، قابل دسترس در:
آقابخشی، علی‌اکبر (1379). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: چاپار.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1373). لسان العرب.‌ بیروت: دارالنشر، چاپ چهارم، ج1.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دوره قاجاریه. تهران: انتشارات زمینه.
الگار، حامد (1356). روحانیت پیش‌رو در جنبش مشروطه ایران. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس.
الوردى، علی (1401). پدیده‌های ناخودآگاه. ترجمه امیر خداوردی. نشر ثالث.
اندیشه‌های سیاسی متفکران اسلامی معاصر (22/9/1394). مجمع تقریب مذاهب اسلامی. قابل دسترس در:
 http://taqrib.com/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=125&newsview=57
تُنکابنى، میرزا محمد بن سلیمان (1400). قصص العلماء. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
تیموری، ابراهیم (1363). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات در ایران. تهران: اقبال.
جلالی، علی؛ مودودی، ابوالاعلی (1392). تئوریسین دولت اسلامی. مهرنامه، شماره 10.
الحسنی، سلیم (1278). نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار. ترجمه محمد باهر. تهران: مؤسسه تاریخ معاصر.
حقیقت، سیدصادق (1399). توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه. تهران: نگاه نو، ج3.
حیدری، احمد (1383). مردم‌سالاری دینی از دیدگاه شهید مطهری. حکومت اسلامی، شماره 31.
خامنه‌ای، سیدعلی (13/10/1379). مردم‌سالاری دینی از نگاه رهبر انقلاب اسلامی. قابل دسترس در:
https://www.irna.ir/news/5605801/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-
خرمشاد، محمدباقر (1384). مردم‌سالاری دینی: دموکراسی صالحان. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 8(21-22).
داوری اردکانی، رضا (1384). رساله در باب سنّت و تجدد. تهران: سخن.
رجبی، محمدحسن (1382). علمای مجاهد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زرگر، علیرضا؛ کیانی، جواد (1397). واکاوی نقش آیت‌الله نائینی در جنبش مشروطیت و زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی با تاکید بر اندیشه سیاسی وی. مطالعات انقلاب اسلامی، 15(53).
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374). رسائل مشروطیت. تهران: انتشارات کویر.
ساروخانی، باقر (1382). روش تحقیق در علوم اجتماعی (اصول و مبانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سلیمانی، جواد (1383). مبانی و ممیزات نظام مشروطه در رساله سیاسی میرازی نائینی. آموزه، شماره 5.
شریعتمدار جزایری، سیدنورالدین؛ مقیمی، غلامحسین (1379). حقوق سیاسی مردم در اندیشه محقق نائینی. علوم سیاسی، شماره 10، ص 102-122.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1375). ولایت فقیه، حکومت صالحان. نشر امید فردا.
عمید زنجانی، عباسعلی (127/7/1388). مبانی حکومت در اندیشه سیاسی میرزای نائینی. کنگره بزرگداشت آیت‌الله نائینی. پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه. قابل دسترس در:
hawzah.net/fa/Article/View/81901
قریشی، فردین (1384). بازسازی اندیشه دینی در ایران. تهران: قصیده‌سرا.
کاوه پیش‌قدم، محمدکاظم؛ قاسمی، زهرا؛ ناظمی، احسان (1392). بررسی تطبیقی مفهوم مردم‌سالاری دینی در اندیشه سیاسی آیت‌الله طالقانی و میرازی نائینی. در: همایش نظریه مردم‌سالاری دینی، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، ص 1-16.
کسروی، احمد (1363). تاریخ مشروطیت ایران. تهران: امیرکبیر.
محبوب فریمانی، الهه (1382). اسناد حضور دولت‌های بیگانه در شرق ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.
محسنی نیکو، سید عبدالمناف؛ قائدی، محمدرضا؛ حقیقت، حمیدرضا (1401). تبیین جایگاه مردم در نظام مردم‌سالاری دینی از دیدگاه شهید بهشتی. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، شماره 20.
مصباح یزدی، محمدتقی؛ نوروزی، محمدجواد (1391). مردم‌سالاری دینی و نظریه ولایت فقیه. موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
موسوی شریبانی، سیدجلال (1393). میرزای نائینی و شهید سید محمدباقر صدر. حکومت اسلامی، شماره 71، ص115-138.
میراحمدی، منصور (1388). نظریه مردم‌سالاری دینی، مفهوم مبانی و الگوی نظام سیاسی. دانشگاه شهید بهشتی.
ناظم‌الاسلام کرمانی، علی (1379). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
 نائینی، محمدحسین (1386). تنبیه الامه و تنزیه المله. با توضیحات سیدمحمود طالقانی. تهران: شرکت سهامی نشر، چاپ نهم.
نوری وکیل‌آباد، یحیی (1396). بررسی اندیشه آیت‌الله میرزای نائینی در خصوص قانون‌گذاری و تأثیر آن بر تحدید قدرت سیاسی. کانون وکلای دادگستری اردبیل، شماره 3-4، ص 359-368.