معرفی و وضعیت‌سنجی جریان‌های اسلامی «طریقت منزل» و «هدا پار» در استان‌های «وان، ایغدیر، حکّاری، آغری» ترکیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، اندیشه اجتماعی معاصر مسلمین، جامعه‌المصطفی العالمیه، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار، دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، قم، ایران

10.22081/scs.2024.67383.1269

چکیده

جوامع اسلامی شدیداً متأثر از جریان‌های دینی فعال خود بوده و شناخت این جریان‌ها می‌تواند نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در نحوه تعامل با آن جوامع داشته باشد. کشور ترکیه یکی از مهم‌ترین همسایگان استراتژیکی ایران است که با فعالیت بیش از 50 جریان اسلامی در خود، یکی از اثرگذارترین کشورهای مسلمان در معادلات جهانی به‌شمار می‌رود. دو جریان اسلامی «منزل» و «هدا پار» ازجمله جریان‌های مشهور اسلامی ترکیه است که با توجه به ناشناخته بودن این جریان‌ها در ایران، پژوهش حاضر درصدد معرفی بیشتر آن‌ها به جامعه علمی ایران و وضعیت‌شناسی حضور آن‌ها در مناطق مرزی با ایران است. این تحقیق با رویکرد «توصیفی-تطبیقی» و با روش «تحلیل مضمون» اقدام به تحلیل داده‌های جمع‌آوری ‌شده به روش «کتابخانه‌ای» و «مصاحبه نیمه‌ساختار یافته» با بیش از 30 متخصص و یا فعال در فضای فرهنگی-دینی ترکیه نموده است و علاوه‌بر معرفی این دو جریان و مقایسه اجمالی آن‌ها، وضعیت حضور این دو جریان در چهار استان مرزی ترکیه با ایران یعنی وان، ایغدیر، آگری و حکّاری را مورد بررسی قرار داده است. براساس یافته‌های پژوهش، طریقت منزل حضور پررنگ‌تری در استان وان و آغری نسبت به استان‌های ایغدیر و حکاری دارد و گروه هدی پار در تمامی مناطق مرزی حضور پررنگی داشته، ولی با حرکت به سمت شمال ترکیه و کم‌رنگ شدن سویه «کردینگی»، از فعالیت آن‌ها کاسته می‌شود. عنوان «منزل» عنوان مشترکی مابین یکی از زیرشاخه‌های گروه «هدا پار» و «طریقت منزل» است، در حالی‌که این دو جریان اسلامی از حیث منشأ مکانی، رهبران و اولویت‌های سیاسی و دینی کاملاً با هم تفاوت دارند. طریقت منزل دارای ساختاری دینی‌تر، سازمانی‌تر و اقتصادی‌تر از گروه هداپار است. هداپار در اولین انشقاق به دو گروه «منزل» ، «عیلیم » تقسیم شد، که هم اکنون یکی از زیرشاخه‌های گروه «عیلیم» داعیه‌دار عنوان «هداپار» بوده و به لحاظ مناسبات سیاسی به ایران نزدیک است. توجه به دغدغه‌های دینی، توجه به اصل کردینگی، گستردگی در تمامی مناطق استان‌های مرزی در قالب درنک، خوابگاه و کتابخانه ازجمله وجوه مشترک دو جریان «طریقت منزل» و «هداپار» است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی‌پور، قاسم (1۳۹۷). جریانشناسی اندیشه معاصر ایران. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
اطهری، سید اسدالله؛ پیروزفر، مهدی (1394). وضعیت مطالعات ترکیه‌شناسی در دانشگاه‌های ایران- مطالعه موردی: دانشگاه‌های امام صادق†. دانش سیاسی، شماره22، ص 5 -52.
 بازدید زکریا یاپیچی اوغلو رهبر هداپار از سفارت ایران در آنکارا (1403 ب). خبرگزاری کردپرس. قابل دسترس در:
تقدیر هداپار از اقدام حسن ساکلانان در حمله به افسر اسرائیلی (1403 الف). خبرگزاری کردپرس. قابل دسترس در:
خسروپناه، عبدالحسین (1388). جریانشناسی فکری ایران معاصر. قم: مؤسسه فرهنگی حکمت نوین اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (بی‌تا). درسنامه جریانشناسی فکری فرهنگی سیاسی. حوزه مجازی علوم اسلامی دانشگاهی.
خلج منفرد، ابوالحسن؛ دلبری‌پور، اصغر (1389). جریانشناسی تحولات، روندها و موقعیت جریان فکری - فرهنگی ترکیه. رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکیه.
خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید (1395). اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی. تهران: نگاه دانش، ج1.
زکریا یاپیجی اوغلو: می توانیم درباره دولت خودمختار به بحث بنشینیم (1402). خبرگزاری کردپرس. قابل دسترس در:
شرف‌الدین، سید حسین (1395). مصاحبه جریان‌شناسی اجتماعی با رویکردی جامعه‌شناختی. پایگاه اطلاعرسانی دکتر شرفالدین.
طالقانی، سید علی (1382). ترمینولوژی جریان‌شناسی فرهنگی. حوزه، شماره 119، ص 62-9.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
کجاداغ، ابوالفضل (1400). طریقتها و جماعتهای مهم در ترکیه. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
گولپینارلی، عبدالباقی (1400). مذهبها و طریقتها در ترکیه. ترجمه داوود وفایی. تهران: انتشارات مولی.
مهدی‌پور، فرشاد (1393). گونه‌شناسی جریان‌شناسی‌های فکری - فرهنگی در ایران معاصر. دین و سیاست فرهنگی، شماره 2.
ناظمی اردکانی، مهدی؛ شعبانی سارویی، رمضان (1392). طراحی مدل جریان‌شناسی فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران. پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، 2(8)، ص 116 – 85.
نوری، محمد (1390). خزانه اسناد موقوفات دوره عثمانی. وقف میراث جاودان، شماره 74، ص 134-146.
هدا پار از اردوغان حمایت می کند (1401). خبرگزاری کردپرس. قابل دسترس در:
Ayverdi, S. (1999). Türk Tarihinde Osmanlı Asır/arı, baskı. İstanbul.
Ceyhan, S. (2015). Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür“Tarikat ve Tekke Kavramlarına Dair”. İSAM Yayıncılık/İstanbul.
Halaçoğlu, Y. (1991). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal YapıT.Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Kara, M. (2002). Günümüz Tasavvuf Hareketleri. Dergah Yayınları / İstanbul.
Ocak, A.Y. (2011). Ortaçağlar Anadolu'sunda İslam'ın Ayak izleri: Selçuklu Dönemi. Kitap Yayınevi, İstanbul.
Peçe, H. (2016). Çeşitliliğin Artması: Dinî Grupları Sınıflandırma Sorunu Bağlamında Tarikat-Cemaat Ayrımı. İlem ilmi etüdler derneği, İstanbul.